Віктар Казько - Неруш

I здзіўленне, і захапленне іх было шчырым і непадробным, яны шчыра і сумленна гаварылі пра ўсё, што было ў іх па душы, але Мацвей не здольны быў ні зразумець, ні прыняць гэтую іх шчырасць і сумленнасць. Яны як былі, так і засталіся яму людзьмі не толькі з іншага свету, але і з другога веку. Ён спрабаваў памяняць іх месцамі з княжборскімі старымі такога ж веку, і нічога не атрымалася. Нават знешне нельга было ўявіць сабе Ненене, каб яна абулася вось у такія чаравічкі на высокіх абцасах, каб яна ўсцягнула на сябе гэтыя джынсікі ў абцяжачку, павесіла цераз плячо фотаапарат. Смешна і недарэчна. I менавіта цяпер ён пачынаў разумець, чаму так трымалася Ненене за сваю хібарку, кідалася з-за яе пад гусеніцы экскаватара, хацела памерці разам са сваёй хатай. Вось, пэўна, аб чым і трэба было гаварыць з гэтымі канадцамі, што праглі ведаць усё-ўсё. Але аб гэтым якраз ніколі і не гаворыцца, тым больш з людзьмі другога свету. I самі яны наўрад ці здольныя зразумець гэта: чалавека за вушы, з балота, а ён — пад машыну. Гэтыя, што нарадзіліся разам з Ненене і на адной з ёю зямлі, і ў адзін з ёю час, не кінуцца. I была ўжо яму дарагая Ненене, што весела сноўдала сярод гасцей, паказвала кожнага парсючка, як дзіця спас паказвала. I ён адчуваў, што вінаваты перад ёю, хаця і не разумеў яшчэ, чым жа ён вінаваты. Ен асушыў балота перад вокнамі яе хаты, выцягнуў яе з гэтай курнай хаты-хібаркі, пасяліў у светлай кватэры, што абаграецца парай, даў ёй работу, дзе не трэба надрывацца, як яна надрывалася раней, разбіў, парушыў тое жыццё, якім яна жыла раней, але даў, увёў у новае... А ці даў, а ці ўвёў? I ці магчыма каго б то ні было і куды б то ні было ўвесці сілаю, з частак скласці цэлае і каб гэта цэлае было жывым. Сам ён таксама складзены з частак, ці ўяўляе ж ён цэлае, хаця яго так доўга і старанна складвалі з розных часцінак, лёсу, падзей, выпадковых, разумных і не зусім разумных, бязглуздзіцы і ўгатаванай наканаванасці, што суседнічае з невядомасцю...

Ад комплексу япы скіраваліся, каб паабедаць. Расчуліўшыся ад самагонкі, госці забыліся і пра гаспадароў, загаманілі адразу ледзь не на ўсіх мовах свету. На англійскай, французскай, беларускай і рускай, успаміналі, як некалі гналі гэты самагон, даказаўшы пры гэтым, што яны вельмі і вельмі не дрэнна ведаюць тэхналогію самагонаварэння. Гаспадары нарэшце маглі пагаварыць аб сваім.

— Ну што, удзельны князь Княжбора? Думаеш, абвёў вакол пальца сакратара? Які б гэта я быў гаспадар раёна, калі б не ведаў, што ты тут, як чараўнік. травамі заняўся. Старую гвардыю на мякіне не правядзеш. Расказвай.

Калісьці Мацвей чуў ужо гэтыя ці падобныя на гэтыя словы, і вымаўляліся яны голасам, падобным на голас сакратара, але толькі дзе і калі ён мог чуць усё гэта. Мацвей не памятаў. А тое, што гутарка пачалася добразычліва, здзівіла і насцярожыла яго. Ён чакаў, што з яго адразу ж пачнуць здымаць стружку, а тут толькі лёгенька пагладжвалі. I ён не гатовы быў да гэтага. Сакратар быў паблажлівы да яго, і Мацвей ледзь пазбавіўся спакусы выказаць усё як ёсць, а потым — што будзе, тое і будзе. Але перахапіў пагляд сакратара, якім той агледзеў гэтую размаітую кампанію, зірнуў на яе і трымаў яе ў сваім паглядзе, як у кулаку. Мацвей падумаў, што ў гэтым учэпістым наглядзе- кулаку знаходзіцца і ён.

— Калі вы аб усім ведаеце, мне няма аб чым расказваць, Дзмітрый Радзівонавіч,— асцярожна адказаў Мацвей, чакаючы, што будзе далей. Далей жа было тое ж самае добразычлівае:

— Калі я ўсё аб табе ведаю, нікуды не варты, старшыня ты, гнаць цябе час. Як ты сам лічыш?

— Начальству відней. Калі вы ўсё яшчэ аб тых травах...

— Я не аб травах, а аб тым, што сумна працаваць з чалавекам, якога ты ведаеш і бачыш наскрозь. Згодны ты са мной?

— Не ведаю. А травы я сеяў і буду сеяць. Спустошыць тарфянікі прапашнымі...

— Малайчына. Тут мы стаім з табою на аднолькавых пазіцыях.

Мацвея бы хапілі абухам па галаве, бы дзед Дзям'ян, як некалі даўно тое было, яму лыжкаю па лобе. Ён прайграваў, адзін нуль па карысць сакратара, і лік, па ўсім, павінен быў павялічыцца. Гульня толькі пачыналася. Пранесла з адным, значыць, павінна было нагарэць за другое. А канадцы смакавалі самагонку, пацягвалі, як віскі, пэўна, у сябе дома пацягвалі, і відаць было, што занятку ім гэтага хопіць надоўга, таму і гутарка яго з сакратаром зацягнецца. Дзядкі і бабулькі ўступалі толькі ў сваё юнацтва, што прайшло на гэтай зямлі, як мала ім усё ж трэба было, каб адчуць сувязь з гэтай зямлёй. I Мацвей упершыню за час іх сустрэчы пашкадаваў былых сваіх землякоў, шчыра паспачуваў ім, як лёгка страціць радзіму, тое, што завецца роднаю зямлёй, родным кутам, як хутка рвецца пупавіна, якой чалавек павязаны са сваёй зямлёй, і чым жа гэта яна потым падмяняецца — жменькаю п'яных слёз, слінаю старэчай бяззубай гаворкі, наборам забытых слоў, што вымаўлены з французскім пранонсам, і як далёка яны цяпер ад таго, да чаго імкнуліся, шмат далей, чым былі да гэтага, калі знаходзіліся ў сябе за акіянам, па сваіх фермах, пры сваім бізнесе.