Віктар Казько - Неруш

Цяпер зрок вярнуўся да яе, яна перабірала і мыла па- расячыя кішкі, вымушала свае вочы быць пілыіымі. Ба- чыць усё, што елі ўчора, піто елі сёння яе парасяты. Ад кашалька знайшлася толькі кнопачка, ані рубліка, ані капейчынкі. Тую кнопачку Ненене завязала ў ражок насоўкі, паклала ў кішэню і пайшла па вёсцы клікаць людзей на хаўтуры па сабе. I хаўтуры па жывой Ненене былі сумныя і вясёлыя. Людзей набралася поўная хата, сядзелі не толькі за сталом, але і па вокнах, і на палацях. Сумавалі і журыліся да першае чаркі, таму што сабраліся спачатку адны толькі бабулі. I засмажаныя цалкам у печы кабанчыкі скалілі бслыя зубы, бы смяяліся з Ненене, яе прыдумкі, успаміналі, як гэта яны спрытпа з'елі яе грошыкі.

Бабусі, падвязаныя пад горла чорнымі хусткамі, нядобра маўчалі, нядобра, стоена, маўчала хата, бы маўклівасцю гэтай папікала гаспадышо за тое, што яна ўжо выраклася яе.

— Пакуль жывеш — чухайся,— папікнула зноў Ненене і Махахеіха.— Памрэш — свярбець не будзе,— папікнула, праўда, нясмела прыстойна, як таго і патрабавалі абставіны.

— Жывая я, толькі не годная,— прыстойна адказала ёй і Ненене, не крыўдуючы, недасягальная аніякай крыўдзе, і першай падняла чарку:

— Людзі мруць, другім дарогу труць, пярэдні задняму мост —на пагост. Дык чаму ж гэта я не маю права паглядзець, як па мне пройдуць другія. Вып'ем, дзеўкі, пакуль жывыя.

I бабусі выпілі па першай, як таго і патрабаваў звычай, дарэшты, да дна, не пакідаючы ў дне слёз. А тут падаспелі і мужчыны. Махахей прыйшоў з гармонікам. Баба Ганна спачатку грызла яго за гармонік той, але яе супакоіла тая ж Ненене:

— Хораша грае твой Цімох, Ганна, прыйшла смерць на бабу, не ківай на дзеда. Апошні раз музычку паслухаю, на тым свеце ніхто ўжо граць не будзе.

I пад музыку, пад гармонік хаўтуры пайшлі больш весела. Аджыў над музыку і цвіркун, што замоўк ад духаты, пэўна, ад таго, што доўга палілі печ, пачаў спяваць, біць, дапамагаць гармоніку. I гамонка жывая загучала. Памянулі Ненене, успомнілі добрым словам яе Івана, няпраўда аказалася, што пра яго забыліся, успомпілі пра іх дачку. I непрыкметна ад усіх гэтых памінанняў пераскочылі на тое, якім будзе заўтранші дзень. На заўтра было прызначана перасяленне ў новыя кватэры, і першай павінна была перабірацца Ненене.

— Я заўтра ўжо буду далёка,— сказала Ненене.

— Няўжо праўда памрэш за ноч? — не паверыў ёй Барздыка.

Ненене нічога яму не адказала, і госці як бы адчулі, што пра гэта нельга пытаць, што яны ўжо тут мо і лішнія, гаспадыні трэба рыхтавацца, збірацца ў далёкую дарогу, прысаромлена падняліся. I Ненене праводзіла кожнага, развітваючыся, з кожным пацалавалася, верачы, што нікога з гэтых людзей ужо больш не пабачыць. Развіталася, падвязала белаю хусцінкаю падбароддзе, патушыла святло і легла па палацях, скрыжаваўшы рукі па грудзях. Але не тое што смерць, і сон не браў яе, хаця ляжала яна доўга, да святла, да світальнае барвы ў акне. I як толькі заружавелі шыбы, яна была на нагах, бы зноў нарадзілася на свет. I параджэнне гэтае было сараматлівае, нібы грашыла яна ўсю ноч і цяпер не ведала, як замаліць той свой грэх, як паказацца на вочы людзям. I Ненене, што непрытомная, прайшлася па хаце з кутка ў куток, як бы зноўку звыкаючыся са сваёй хатай, прызнаючы яе, адгукаючыся рыпу кожнай маснічыны. I ў гэтым парыпванні масніц было нешта такое, што адраджала, што не трывала гультайства, ляноты. I Ненене пачала рабіць. Узяла з сенцаў сякеру, зайшла ў хату, пастаяла, а потым падышла да печы і пачала разбіраць яе. Выцюквала з печы па цаглінцы, зносіла цаглінкі на двор, складвала акуратным штабяльком. Акуратнасць гэтая была залішняй, яна разумела гэта, але не магла пераадолець сябе, душа яе не пагаджалася з тым, што ўсё гэта пойдзе прахам: хата, печ, цэгла. I цэгла была асабліва дарагою ёй, і не толькі таму, што цяжка здабывалася яна недзе адразу ж пасля вайны, але і таму, што ва ўсёй хаце нішто так не захавалася, як гэтая цэгла. Гэта ж колькі гадоў агонь мацаваў, загартоўваў тую цэглу, і яна яшчэ магла служыць і служыць, і якая розніца, дзе і каму. Галоўнае, яна магла яшчэ прыносіць карысць. I ўсведамленне гэтай карыснасці было куды больш моцным за ўсведамленне таго, што займаецца яна нейкім глупствам, што нікому не трэба тое, чым яна займаецца, і што не хапае ўжо яе моцы на такую работу, што на яе патрэбны дужыя рукі мужчыны. Ды яшчэ не ўсякі мужчына справіцца разабраць гэтую печ. I яна таксама не справілася, і не таму, што не здолела і стамілася — печ была так напалена ўчора, што не паспела яшчэ астыць. I Ненене спынілася, каб даць печы ачахнуць. Але адпачынку сабе яна не дазволіла, выцерла з твару пот і крышыва гліны і цэглы, пабегла ў вёску, ці жывая яна яшчэ, ці ўсе яшчэ хаты жывыя. I за гэтымі адведкамі прапусціла, як, калі зносчыкі апынуліся каля яе хаты. Пабегла і не замкнула сваёй хаты, нават дзеля прыліку, не накінула ні клямкі, ні замка на клямку. І дзверы, калі яна вярнулася, былі ўжо насцеж. I ўсё начынне, увесь скарб яе ўжо быў выцягнуты з хаты і складзены пад дубам. Скарбу таго было зусім нічога, што кот наплакаў, скрыня ды горка чыгуноў, чарап'я на ёй ды кучка посцілак і матрац, ікона зверху на матрацы, ашчадна, у мяккае накладзена ікона, відно, усё ж добраю рукою. і Ненене не было чаго баяцца за яе, не кранулі яе і крывыя крэслы, слонікі і табурэткі, што былі абы-як скіданы за дубам. А вось цаглінкі, над якімі яна гаравала, выдзіраючы іх з печы, параскідваў, змяшаў з зямлёю і зараз іх трушчыў ужо экскаватар, што краўся к яе хаце, насоўваўся на яе гарод і бульбу. І Ненене адчула, што ёй невыносна шкада тых цаглінак, бульбы, шкада, і яна кінулася бараніць гэтае сваё нікому, і ёй у першую чаргу, не патрэбнае дабро, забыўшыся, што яна выраклася ўжо гэтага.