Віктар Казько - Неруш

— Хацела прайсці ўжо і прайшла ўжо, ды шкада стала,— сказала яна проста і без радасці і здзіўлення, нібы яны сапраўды сустрэліся і разышліся ўсяго некалькі гадзін назад. I Мацвей, дзівячыся з сябе, загаварыў з ёю проста, не хвалюючыся і не трапечучы, як успамінаў усё роўна былое і вяртаўся да гэтага былога, якое ніколі не рвалася, а ўвесь час толькі працягвалася.

Мацвей пачаў расказваць Лапусту ўсё пра сябе і пра Алену, бы яны з ім добра ўжо выпілі і Мацвею пад гарэлку цяпер ужо было не сорамна са слязьмі па вачах і з п'янаю шматзначнасцю і шчырасцю расказваць пра ўсё.

— Што ж ты так,— на самай справе захмялеў ад яго шчырасці і захваляваўся Лапуста,— які ж ты мужык пасля гэтага, такую дзеўку ўпусціць. Які дурань калгасам даверыў пасля ўсяго табе кіраваць.

— Даверылі…

— Слухай,— з нейкім зноў жа п'яным натхненнем сказаў Лапуста.— У мяне ёсць ідэя.

— Не трэба.

— Як не трэба? — не зразумеў яго Лапуста, а калі зразумеў, пакрыўдзіўся: — Эх ты, чалавек, два вухі, я не пра тую ідэю, я пра дзеўку тваю. Пакутуе і яна, бачу я, пакутуе. Але яна не з тых, што кіне мужа і пабяжыць за табою. Дык ты яе ўводам, увозам.

— Як гэта, уводам?

— А так вось, у бярэмя ды ў машыну. I ўсё, нікуды не дзенецца. Ну, мо ў суд падасць, пасядзіш, а яна будзе чакаць ужо цябе і дачакаецца.

I яны, вельмі сур'ёзныя, пачалі абмяркоўваць, як гэта: у бярэмя — і ў машыну. Калі б зірнуў і прыслухаўся хто-небудзь да іх гаворкі збоку, наўрад ці даў бы веры, пшто ў «Бульбянай» яны абышліся толькі півам.

1.

Біў бубен, звінеў, што спелы жытны колас на ветры, ціха падтакваў яму баян, дапамагаў ім гармонік. Нецярпліваю была толькі скрыпка, усё ўскрыквала, ірвалася некуды сысці, выхапіцца з панадворка за абсяг, па не агароджаную плотам далячынь, каб на ўвесь голас выказаць усё, што было на сэрцы ў Сёмкі-скрыпача, а пасля хоць неба раскаліся. Але бубен, баян і гармонік стрымлівалі Сёмку і яго скрыпку. I Сёмку заставалася толькі шчэрыць жоўтыя залатыя зубы і дапамагаць сваёй скрыпцы, далучаць да скрыпкі, да той моцы, што была прыхавана ў смычку, і голас. За бубнам сядзеў сам вясельны Анісім. Ён і вёў музыку, і супярэчыць яму не наважваўся нават Сёмка-цыган, ветурач княжборскага калгаса. Вяселыіы Анісім быў зараз падобны па цыгана больш, чым сам Сёмка, сапраўдны цыган, хаця не было ў Анісіма ні залатых зубоў, ні чорнага жорсткага чуба, ні чорных шалёных цыганскіх вачэй. Быў ён чорны, што грак, і худы, што грак вясной, але жылісты і кучаравы, што калена, на чужых падушках пагубляў Анісім свае русыя валасы. Так казалі маладзіцы і, пэўна ж, ведалі, што казалі: не было ў Анісіма ні сям'і, ні нявесты, ніколі не было. Але затое быў у яго бубен, заўсёды быў, як быццам з бубнам і парадзіўся ён, чаму і прозвішча меў не проста Анісім, а вясельны Анісім. Дабіваліся, даставалі яго Махахеі аднекуль здалёку, з-за рэчкі і далей з-за зямлі і вёсак, што былі ўжо за бетонкаю, на краі свету. Узгадалі аб тым, што нямашака ж бубна, у самую апошнюю хвіліну. А што гэта за вяселле на Палессі без бубна, гэта ж усё роўна што колісь вяселле без папа і вянца. Усім гуртам кінуліся шукаць і адчаяліся ўжо, думалі, што не знойдуць. Звяліся, аказваецца, ужо на Палессі бубны, хоць ты іх з Мінска ці Масквы тэлеграфам выклікай. Там, гавораць, яны яшчэ ёсць, але ідуць за такія грошы — карову можна купіць, бо граюць у ансамблі, а ансамбль той больш за вяселле з'есць і выпіць можа, дый грошы яшчэ лупіць ого-го. Але давялося б Барздыкам з Махахеямі разарыцца і на ансамбль. Яны ўжо згодны былі, ды набегла маладзічка, што некалі ляжала разам з бабаю Ганнай у бальніцы з апендыцытам, расказала пра вясельнага Анісіма.

— I хаты ў яго няма, так ён і яго музыка нарасхват.

— А дзе ж яго лавіць тады? — спытала баба Ганна. Гэтага зарэчная маладзічка не ведала, але параіла папытаць куму, у якой таксама нядаўна было вяселле, дачку выдавала. Кума накіравала Махахея да свата:

Музыка той са сватам яшчэ тры дні ў лазні гасцявалі і разам на новае вяселле падаліся.

Сват быў знаёмы Махахею, аказалася, гэта той самы Ёрш, што пакусаў кабылу. I ён яшчэ не вычхаў тое гасцяванне, і голас яго нават быў яшчэ такі гулкі, як у бубен нехта біў. Гулкім голасам ён і намякнуў Махахею, што справорыць яму музыку, калі на вяселлі ў Махахея знойдзецца месцейка і яму. Вось такім чынам і здабылі Махахеі вясельнага Анісіма, бубен, хаця калгас меў і свой духавы аркестр, дваццаць хлопчыкаў-жаўнерчыкаў, як называла іх баба Ганна з-за іх сіненькіх касцюмчыкаў, аздобленых срэбрам і золатам. Мацвей прапаноўвау гэты духавы аркестр Махахеям, але баба Ганна заўпарцілася: