Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

На адной карціне ён убачыў тую ж самую вуліцу, па якой яны толькі што ішлі сюды: брудна-чырвоныя цагляныя домікі; круглыя, бліскучыя, як мокрыя, камяні пад нагамі; уперадзе, за паваротам, вузкая цьмяная сінеча Свіслачы. Здавалася, зараз зарыпіць снег, што дзе-нідзе лёгкімі белымі плямамі ляжаў на каменнях. Затое з суседняй карціны глядзела на Кузьму прыгожая маладая жанчына з распушчанымі рыжымі, быццам крывавымі, валасамі, голая па пояс. У яе былі доўгія белыя грудзі з карычневымі кружочкамі саскоў. У правай руцэ яна трымала меч, тонкі, бліскучы; у левай — келіх з чырвоным віном.

«Рэвалюцыя», — прачытаў Кузьма ў ніжнім куточку карціны.

Падышоў да жанчыны з мячом і Юшкоў, уважліва паглядзеў на яе, прыжмурыў вочы, спытаўся ў Лебедзя:

— Няўжо не знайшлося для гэтай мадамачкі хоць якой-небудзь сукенкі?

— Разумееце, гэта — сімвал, — захваляваўся, пачырванеў Лебедзь. — Жанчына — гэта чысціня, вернасць, пяшчота. Іменна такой мне, як мастаку, бачыцца рэвалюцыя. Скінутае адзенне — гэта тое, што яна назаўсёды адвергла, што спаліла ў сваіх ачышчальных кастрах: прыгнёт, хлусня, рабства. Карціну я пісаў для такіх, як вы, для байцоў рэвалюцыі, і паверце — мне балюча і крыўдна, што яна вам не спадабалася.

— Чаго ж, мне яна спадабалася, — паспешліва сказаў Кузьма, каб хоць трохі супакоіць мастака, і сустрэўся з яго ўдзячнымі сінімі вачыма.

Потым Лебедзь пасадзіў Ваську Шворна на нізкае крэсла, строга сказаў яму:

— Сядзі і не варушыся...

Сам узяў пэндзлі, цюбікі з фарбай, бляшаначку з вадой, пачаў перамешваць фарбы, падбіраць патрэбны колер і ўвесь гэты час не зводзіў з Ваські позірку, і вочы ў яго зрабіліся вострыя і пранізлівыя. Васька сядзеў нерухома, як каменны, і толькі хітраватая ўсмешка трапяталася ў куточках вуснаў.

— Думаю напісаць карціну «Мінскія Гаўрошы», — гаварыў Лебедзь, гледзячы на Ваську, і раз-пораз кароткім, моцным і ўсё-ткі нейкім няўлоўным рухам дакранаўся пэндзлем да белага палатна. Быццам палатну было балюча ад ягоных дотыкаў, і ён ведаў гэта, і хацеў зменшыць боль.

— Вы ведаеце, напэўна, хто такі Гаўрош? У Францыі ў мінулым стагоддзі жыў выдатны пісьменнік Віктор Гюго. І ён напісаў пра Гаўроша... — Вочы ў Лебедзя засвяціліся, было відаць, што гаворыць ён пра дарагое і патаемнае. — Гаўрош — дзіця вуліцы, дзіця барыкады. Нават болей: ён — дух Францыі і яе рэвалюцыі. Уявіце: на фоне барыкады, якая захлынаецца ад агню і дыму, на абпырсканым крывёй шэрым парыжскім бруку стаіць хлапчук, горды, і смелы, і прыгожы, як кожны сапраўдны гал. Ён стаіць адзін. Таварышы ўжо мёртвыя. Падмогі ўжо не будзе. І на яго, перагароджваючы ўсю вуліцу, павольна і няўмольна накочваецца вал варожых штыкоў. Вузкія грудзі хлапчука і халодная сталь, што ап'янела ад крыві...

Лебедзь раптам заплюшчыў вочы, рукой, якая сціскала пэндзаль, дакрануўся да лба і колькі хвілін сядзеў моўчкі. Кузьма з Юшковым падышлі бліжэй, паўзверх ягонага пляча глянулі на карціну.

— Падобны.. — ціха сказаў Кузьма.

— Ну і Васька! Жывы Гаўрош, — кашлянуў Юшкоў, і Кузьма зразумеў, што Юшкову няёмка перад мастаком, і ён нечым хоча загладзіць сваю віну.

— Ды і жанчына гэтая... Быццам толькі з барыкады, — пасля кароткага маўчання прамовіў Юшкоў і, як заўсёды, таргануў сябе за вус.

— Праўда? — з надзеяй, з радасным узрушэннем глянуў на яго Лебедзь і, рэзка ўзняўшыся з месца, адразу спахмурнеў: — Не... не... Вы добры чалавек... Вы проста хочаце мяне супакоіць... Але я сам бачу, што мне не хапіла майстэрства... Мёртвая прыгожая плоць... А я хацеў стварыць новую Марсельезу, Марыяну Дэлакруа.

Ён падышоў да сваёй карціны, паглядзеў на яе так, быццам бачыў упершыню.

— Гарачую кроў я замяніў салодкім віном...

Ён павярнуўся да Кузьмы з Юшковым:

— Дзякуй вам, таварышы... Прыйшлі ў маю нару і адразу ўбачылі, дзе праўда, а дзе фальш. А я сяджу тут, як крот...

— Што вы на сябе нагаворваеце? — Кузьма аж папаху зняў з галавы. — Вы ў сваёй справе як бог. А мы... Ды я першы раз на свае вочы жывога мастака бачу... Хіба можам мы вас ганіць?

— Можаце, — моцна сціснуў яго за локаць Лебедзь, — можаце...

Рэзка пахла фарбай. З усіх бакоў глядзелі на іх карціны. Былі яны, як жывыя, як людзі, кожная са сваёй радасцю і бядой. Спінай, патыліцай адчуваў Кузьма пагляды тых, што былі намаляваны на палатне. У гэты час у дзверы майстэрні пастукалі.

— Заходзьце! — не азіраючыся, крыкнуў Лебедзь. Ён зноў сядзеў з пэндзлем у руцэ.

У майстэрню, прыціскаючы да грудзей рукі, заваленыя пакункамі і бутэлькамі, увайшоў, а больш дакладней, уваліўся невысокі круглатвары чалавек з доўгімі агняна-рыжымі валасамі, што віліся аж на каўняры жоўтага пацёртага паліто. Дзверы ён адчыніў плечуком. Ён агледзеў майстэрню вясёлымі вачамі, сказаў хрыпучым голасам: