Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

— Сышліся разам мячы і музы. Вітаю ўсіх!

Падбег да Кузьмы, да Юшкова, тыцнуў маленькую, белую, усю ў вяснушках, руку:

— Грамабоеў. Паэт.

Рука ў яго была мяккая, як дзіцячая. Жоўтыя бровы блішчалі над ярка-сінімі, трохі касаватымі вачамі. На Ваську Грамабоеў глянуў, як на знаёмага, пэўна, сустракаў яго тут не ўпершыню.

— Дык вып'ем! Віно — свабода мозга. Каму, як не змагарам за свабоду, піць яго.

Грамабоеў зваліў усе свае пакункі проста на канапу, на якой сядзеў Лебедзь, пачаў адкаркоўваць бутэлькі.

Юшкоў з Кузьмой піць адмовіліся.

— Выпілі б, але знаходзімся на службе, — суха кашлянуў у кулак Юшкоў.

Гэта ніколькі не засмуціла Грамабоева. Ён наліў поўную шклянку Лебедзю, потым выпіў сам, аблізаў губы, але закусваць не стаў. Была ў ім нейкая нервовасць, узбуджанасць: ягоныя рукі і вочы ні хвіліны не стаялі на месцы.

«Быццам яго хто іголкамі коле», — падумаў Кузьма.

— Хочаш, пачытаю табе верш, — звярнуўся Грамабоеў да Лебедзя і, не чакаючы згоды, лапнуў рукой па сваіх ускудлачаных валасах, што ў паўзмроку гарэлі чырвоным агнём, пачаў, расцягваючы словы:

Ён змоўк, часта дыхаючы, глянуў на Лебедзя.

— Страшнавата, — куточкамі вуснаў усміхнуўся Лебедзь. — Не ведаў, што ты такі крыважэрны гун. Ты што — пачаў пісаць па-беларуску?

— Не, — зноў узяў бутэльку Грамабоеў. — Гэта ў мяне само па сабе прарэзалася. Пэўна, з пахмелля. І хацеў бы, ды так не скокну, як Купала, Гарун ці Бядуля. Я, братачка, касмапаліт. Над усім светам, як адзінокі каршун, лётаю.

— Але і ў каршуна недзе гняздо ёсць, — сказаў Лебедзь, адкусваючы ад вялікага жоўтага яблыка. Потым падаў закусь Кузьму з Юшковым: — Не можаце выпіць, хлопцы, дык з'ешце хоць што.

Кузьма і Васька ўзялі па яблыку. Юшкоў адмовіўся.

— У кожнага гняздо ёсць, — гаварыў Лебедзь. — А гняздо, сапраўднае гняздо, можа быць толькі на роднай зямлі. Забываемся мы пра гэта. Крычым, шумім, бурбалкі пускаем. А нам трэба да народа ісці, раны ягоныя ўбачыць, голас пачуць. Вычытаў я ў Віктора Гюго такія словы: «Калі амфара адмаўляецца ісці да крыніцы, яна заслугоўвае, каб яе абсмяяў гладыш»; Не ведаю, хто мы, — амфары ці гладышы, але народ — гэта крыніца, чыстая, вечная. І нам часцей трэба піць з гэтай крыніцы.

— Ты, Ваня, рамантык, як і твой Гюго, — засмяяўся Грамабоеў і шчоўкнуў пальцамі па бутэльцы. — Прыгожа гаворыш. Але пакуль што мы будзем піць вось з гэтай крыніцы. Народ жа не хоча піць.

Ён павярнуўся да Юшкова і ўсміхнуўся. Але твар у Юшкова быў пануры, а ў чорных вачах пачынала віраваць злосць.

— Прыгожа гаворыш, — зрабіўшы некалькі глыткоў, Грамабоеў шпурнуў пустую бутэльку ў кут майстэрні. — Ды бяда наша, Ваня, у тым, што мы з пялёнак лезем у Цыцэроны. Не дай паесці — дай пагаварыць. Праз усё мы прайшлі: масонства, дэкадэнцтва, талстоўства... Мы нагаварылі цэлыя акіяны слоў. А між тым Расія, як «Цітанік» на айсберг ляцела ў рэвалюцыю...

— Вам што ж — рэвалюцыя не падабаецца? — спадылба зірнуў на яго Юшкоў і засоп носам.

— Што вы, таварыш, — усміхнуўся Грамабоеў, але трошкі іранічна, і Юшкоў гэта заўважыў. — Асабіста я за рэвалюцыю. Кожны мастак па сутнасці сваёй — рэвалюцыянер, вораг тыраніі.

— Рэвалюцыянер, — пацямнеўшы тварам, перадражніў яго Юшкоў. — Вы тут віно п'яце, пра нейкія мазгі вершыкі выдумляеце, а народ кроў пралівае. Пойдзем адсюль, Кузьма.

— Што вы? Пабудзьце! — усхапіўся з канапы Лебедзь. — Я прашу вас!

Твар у яго пабляднеў. Грамабоеў жа нервова кусаў губы. Калі ўсе трошкі супакоіліся, калі Юшкоў сеў на канапу, Грамабоеў сказаў, глянуўшы на Кузьму:

— Калі б я быў мастаком, такім, як Ваня, я напісаў бы ваш партрэт. Ведаеце, што ёсць у вашым твары? Упэўненасць. А гэта сёння самае галоўнае.

Кузьму зрабілася няёмка. Ён злёгку пачырванеў, суха сказаў:

— Больш упэўненых і больш прыгожых колькі хочаце ёсць.

— Ха! Больш прыгожых. — Грамабоеў узняў угору палец, быццам хацеў нешта ўсім паказаць. — А вы ведаеце, што гісторыю стваралі і ствараюць непрыгожыя? Так, непрыгожыя. Тоўстыя, тлустыя купцы і бюргеры. Рамеснікі з чорнымі рукамі. Маленькі, каратканогі Напалеон, Дантон з тварам мясніка. Прыгожыя ж, як нарцысы, любаваліся сабою, чырыкалі, як птушачкі, спявалі серэнады. На што іх хапала, дык гэта піць віно з дамскіх туфелькаў. П'ю за таварыства непрыгожых! — раптам крыкнуў ён і пачаў цягнуць віно проста з рыльца бутэлькі.