Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

— Сядай, Дзіна.

— Я пастаю, — сказала Дзіна, і голас у яе быў глухі. — Навошта вы, цётка, на мяне нагаворваеце людзям?

— Я нагаворваю? — здзівілася Зайчыха. — Ды бог з табой, дзеўка. Каб мне язык адсох.

— Мне Яніна Міхейчыкава сказала. Яна чула, як вы каля калодзежа казалі...

— Яніна Міхейчыкава? — твар у старой пакрыўся белымі плямамі. — Ну, можа, што я і сказала. Дурная ж баба, цёмная. Але не са злосці, Дзіначка, а ўсё па сваёй цемнаце. — Старой рабілася ўсё болей няёмка, яна круцілася на ўслоне, як на гарачай патэльні.

— А каб пра вашу дачку, нябожчыцу Кацярыну, такое сказалі? — не адступалася Дзіна. — Добра вам было б?

Старая сядзела з разяўленым ротам, не знаходзіла слоў. Малыя перасталі дурэць, усе спаўзліся да ступы, слухалі, пра што гавораць дарослыя.

— Чаго бельмы павылуплівалі?! — крыкнула на іх Зайчыха. — Дзе мой трапкач? От я вас...

Малыя, як мышы, рынуліся пад ложак, і ў хаце стала на момант ціха.

— Вы ж стары чалавек, на той свет скора, — гаварыла, плачучы, Дзіна. — Як вы богу ў вочы глянеце?

— Дзіна, — раптам усхапілася з услону Зайчыха. — На во вазьмі таўкач, стукні мяне па галаве, каб мазгі мае дурныя павылазілі. — Яна совала ў рукі Дзіне таўкач, стары, сцёрты, патрэсканы, на канцы якога наліпла ячменнае зерне.

Дзіна нічога ёй не сказала, выйшла з хаты. Над Чмялямі кружыўся ціхі снег.

Нібы што надарвалася ў Дзіны ўсярэдзіне. Болю не было, было нейкае спусташэнне, абыякавасць. Быццам па кроплі выціснулі з сэрца кроў, і яно замярзала, ледзь-ледзь білася. Усё наўкола зрабілася нецікавае: людзі, іхнія размовы, іхні смех і слёзы. Хацелася адзіноты і цемры. Яна заходзіла пад паветку альбо ў стопку, садзілася ці прыхіналася да сцяны і замірала. Праз колькі мінут гаючы холад пачынаў струменіцца па нагах, узнімаўся ўсё вышэй і вышэй, затапляў сэрца і галаву. Толькі вочы былі гарачыя. І вочы шмат што бачылі — праз шчыліну ў страсе лапік неба, нібы кавалачак сіняга шкла; вераб'іную перыну, што прыклеілася да чорнага струхлелага бервяна і трапяталася на ветры; сучок, які, як круглае жоўтае вочка, цікаваў з бервяна; зеленавата-белыя хвосцікі моху. Прыходзіла маці, тармасіла яе за плячо.

— Уся халодная. Пойдзем у хату...

Матчыны вочы былі сумныя, вінаватыя.

— Схадзіла б ты, дачушка, да Перуноўскіх, — прасіла яна. — Там дзеўкі прадуць. І ты б спрала на якое-небудзь лайно.

Аднойчы пад вечар прыйшла з Запольцаў шаптуха, маршчыністая, бяззубая баба Еўка. Глянула на Дзіну строгімі вачамі, якія ад сівых веек здаваліся серабрыстымі, запаліла тонкую жоўтую свечку, пачала вадзіць ёю над Дзінай. Дзіна ляжала на ложку, глядзела, як уецца ў паўзмроку агеньчык, нібы светлая вясновая птушка заляцела ў акно. Потым баба Еўка села на ложак каля Дзіны, узяла яе руку бязважкай рукою, пачала шаптаць:

Голас у Еўкі быў глухі, кволы і, здавалася, такі ж маршчыністы, як яе твар. Хацелася пакратаць гэты голас рукою. Дзіна заплюшчыла вочы, і ёй уявіліся агняныя рэкі: пасярод стромкіх чорных берагоў цячэ, кіпіць барвовае полымя. Хвалі з лёгкім шумам набягаюць на берагі, і пачынае гарэць трава.

Антон стаяў каля парога, глядзеў на шаптуху, на сястру. Яму хацелася вырваць з рук у старой свечку, выгнаць старую з хаты.

«Нібы на хаўтурах», — думаў ён.

Учора да яго прыходзіў Мішка Сырамалот, прасіў прыйсці ў маёнтак. Але Антон адмовіўся. Тады Мішка спахмурнеў, сказаў:

«Глядзі, братка, а то можаш заблудзіць, можаш не па той дарозе пайсці».

Антон стаяў каля парога і нібы зноў чуў гэтыя Мішкавы словы.

Пасля маразоў наступіла адліга. З сярэбраным звонам пабегла са стрэх вада. Снег пацямнеў, пакрыўся бліскучай крыштальнай луской, якая гучна лопалася пад нагамі. Зашумелі дрэвы: шум быў шырокі, вільготны, трывожны. У хлявах замыкалі каровы — пэўна, чакалі, што надыходзіць вясна і хутка зноў можна будзе выбегчы на прасторны зялёны луг.

Сонца выглядвала з-за нізкіх, чорна-рудых хмар, смяялася і быццам падміргвала халоднай зямлі.

У адзін з такіх дзён у Чмялях сабраўся сход.

— Можа, зямлю будзем дзяліць? — пыталіся адзін у аднаго чмялёўцы. — Бач ты, як вясной запахла...

Людзі выходзілі з цёмных халодных хат і з надзеяй глядзелі на неба.

Сямён-артылерыст, як заўсёды без шапкі, бадзёра чыкільгікаў па вуліцы. Убачыў Людвіка Перуноўскага, закрычаў яму цераз вуліцу:

— Здароў! Ну як зімуецца?

— На палатках пакуль што цёпла — снег не мяце, — сказаў Людвік і зажмурыўся ад яркага сонца.