Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

Ён, як мог, супакойваў Дзіну, але тая была нібы ў гарачцы.

— Матруну Гаршкову з Цмыгам спалілі... За мяне спалілі... А я ж нічога не ведала, не думала, што ён зверам застанецца. Мяне самую спаліць жыўцом трэба.

З хаты выбегла спалоханая маці, несла ў руках кубак з малаком, плачучы прасіла:

— Папі, Дзіначка, пастаялкі. Ды плюнь на ўсё. Лягчэй будзе... — Матчына рука дрыжала, і малако разлівалася на падлогу.

Нарэшце Дзіна перастала плакаць, разам з маці зноў пачала скубці пер'е.

— Падушачку табе зробім да вяселля, — ласкава, неяк вінавата, гаварыла Аўдоля і глядзела на дачку. Антон выйшаў на вуліцу. Павольны снег кружыўся, здавалася, стаяў у паветры. Быццам яму не хапала сіл упасці на зямлю. Над камінамі хат лена калыхаліся хвасты сіняга дыму. Некуды ехаў на санях Кандрат Гаранок — плечы і галава абсыпаны снегам. Варона села на ліпу, скурчылася і нібы заснула там. Антон стаяў каля варот, убачыў — з другога канца вуліцы да яго ідуць Іван Міхейчык і Мішка Сырамалот. «Нешта ж рана яны з лесу вярнуліся», — падумаў ён.

Яны параўняліся з Антонам, і Мішка спытаўся:

— Дзіна дома?

— Навошта яна вам? — Антон спахмурнеў, стаяў у варотах, загарадзіўшы ім дарогу ў хату.

— Мы да Дзіны прыйшлі, а не да цябе, — спрабаваў адціснуць яго плечуком Іван Міхайчык, але Антон таўхнуў яго рукой у грудзі.

— Не кіпяціся, Антон, — лагодна загаварыў Мішка. — Дзіна, кажуць, у лес хадзіла... Можа, яна шчэ што ведае пра банду.

— Нічога яна не ведае. Яна хворая. І вас я не пушчу. — Антон пачаў закрываць вароты на завалу. Злосць віравала ў ім, аж снег здаваўся чорным.

— Нічога не ведае, кажаш? — Іван захліпнуўся, пабляднеў ад гневу, і над брывом запалымнеў след ад капыта. — Усе вы, Радзімовічы, такія... Яна з тым Баўтруком даўно пад плотам пажанілася, а не ведае...

Ён не скончыў, таму што Антон стукнуў яго кулаком проста ў твар. Яны схапіліся загрудкі і пакаціліся па снезе.

— Заб'ю... гад, — хрыпеў Антон і стараўся ўдарыць Івана нагой. Мішка расцягваў іх, але яны зноў і зноў малацілі адзін аднаго кулакамі, і ў гэты час на двор выбегла Дзіна. Валасы распушчаныя, твар бледны.

— Хлопчыкі, не біцеся! Не трэба! — крыкнула яна і павярнулася да Мішкі. — Пойдзем хутчэй да Андрэя Бацюты. Усё, што толькі ведаю, скажу.

У Антона балела губа. Ён узяў прыгаршчамі снег і пачаў яго есці. Кружылася ў галаве. Іван заціскаў рукой нос, з якога цяклі па губах яркія струменьчыкі крыві.

— Эх вы, — сказаў Антон, седзячы на снезе, гледзячы знізу ўверх, — пра сусветную рэвалюцыю крычыце, усім свабоду хочаце даць, а чалавека не бачыце. Не прыйду болей да вас!

— Не прыходзь, — бліснуў чорнымі гарачымі вачамі Іван. — І без пеўня сонца ўзыдзе!

Мішка падышоў да Антона, падняў яго на ногі, сказаў:

— Падумай, што ты гаворыш... Спакойна падумай. За рэвалюцыю людзі галовы кладуць. Думаеш — жыць ім не хочацца? А кладуць. Значыцца, усім гарапашнікам трэба рэвалюцыя, для ўсіх яна добрая. А ты, Іван, як порах. Я з табой яшчэ пагавару.

Ён шапкай збіў са свайго кажуха снег, падміргнуў Дзіне:

— Пайшлі... — і ўжо, адышоўшыся колькі крокаў, зноў павярнуўся да Антона: — У маёнтак абавязкова прыходзь. Хлопцы і дзеўкі пра Спартака хочуць развучваць...

«Не пайду, — гледзячы ім услед, думаў Антон. — Пакуль там Іван, памру, а не пайду...» — Ён стомлена прыхіліўся да шулы, што ўся парасла рыжавата-зялёным мохам. Шула была ў шчылінах, уся абдзёртая, абабітая — гэта, калі везлі ў двор сена альбо дровы, заўсёды чапляліся за яе калясьмі.

«З'ехаць бы адсюль куды-небудзь далёка, — раптам падумалася яму, — можа, у які горад. Разам з Янінай. Там і жыццё цікавейшае, і людзі дабрэйшыя, таму што яны не ведаюць цябе, злосці супраць цябе не маюць...»

І яму стала крыўдна за свой лёс. Нарадзіўся ў гразі і ў саломе, і век так векаваць трэба. Адно ведай: рабі. Зямля высмоктвае ўсе сілы, а што з той работы? Мазалі ды мякіна. А нешта ж ёсць у душы жывое, што заве ўдалеч, кліча. Так і паляцеў бы, здаецца, над зямлёй — шукаць людзей прыгожых, вясёлых і разумных, каб заўсёды жыць з імі. Добра быць шляхетным. Усё, як паветра, дадзена ад нараджэння. Толькі нарадзіўся, а ён ужо адмірал расійскага флоту ці яшчэ якая-небудзь шышка. А тут трэба даказаць сабе і ўсім, што ты не конь, на якім аруць, не хлоп, што ты — чалавек. А жыццё кароткае...

Антон пайшоў пад паветку, пачаў секчы дровы. Бярозавыя плашкі былі крывыя, сукаватыя. Сякера адскоквала ад іх. Успомнілася, як Іван сказаў: і без пеўня сонца ўзыдзе. Значыць, ён, Антон, — певень. Ну што ж, певень дык певень. Але не на іх куросадні сядзіць.