Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

— Калючы, — хавала яна ад яго свой твар, потым паглядзела знізу ўверх, сказала: — У цябе, Антонка, валасы жоўтыя, як спелае жыта...

Ён маўчаў. У шчасці людзям звычайна непатрэбна шмат слоў.

Яны стаялі каля гумна, што аджывала свой век, а над імі, у страшнай недасяжнай вышыні, плылі зоркі. Там, у небе, усё было такое мудрае, такое незразумелае. Зоркі маглі быць чыстымі душамі праведнікаў, якіх бог забраў у сваё царства; маглі быць залатымі свечкамі, якія запальваюць анёлы, каб асвятляць людзям начныя шляхі. Чым бы ні былі зоркі, яны глядзелі на іх з-пад саламянай страхі з надзеяй.

Аціхаў вецер, і да раніцы змаўкалі сады. Снег рабіўся яшчэ бялейшы, серабрыўся, зіхацеў тысячамі бліскучых марозных іголак. У глыбіні садоў варушыліся нейкія мяккія празрыстыя цені. Вось зусім непадалёку, каля камля маладзенькай яблыні, нібы з-пад зямлі, вырас невысокі слупок.

— Зайцы, — шапнуў Антон. — Прыйшлі на вячэру...

Колькі хвілін ён стаяў моўчкі, потым, правальваючыся ў снег, скочыў, замахаў рукамі:

— Ату! Ату!

Зайцоў нібы здзьмула ветрам. А ён усё крычаў, усё махаў рукамі і адчуваў маладую сілу ва ўсім целе.

Яны яшчэ доўга цалаваліся каля хаты Міхейчыкаў, потым Яніна пайшла дадому, а Антон, як п'яны, пацягнуўся ў канец вёскі, у поле. У яго звінела ў душы, ён цёр снегам лоб і шчокі, еў халодны калючы снег, потым сеў на аледзянелы Балуй, паглядзеў на неба і засмяяўся свайму шчасцю.

Новае жыццё пачалося ў Антона. Знешне ўсё, вядома, заставалася па-ранейшаму — ён рабіў на бацькавай гаспадарцы: сек дровы, насіў сена карове і замешваў ёй пойла, некалькі разоў ездзіў у млын, разам з бацькам рамантаваў пад паветкай сані, часаў воўну. Амаль кожны вечар ён хадзіў у маёнтак, там сустракаўся з хлопцамі, памагаў ім вазіць бярвенні для флігеля. Тыя ж самыя людзі і хаты акружалі яго, падаў з неба і рыпеў пад нагамі такі ж, як кожную зіму, снег. Але адбылося тое, што павінна было некалі адбыцца: ён пакахаў. Быццам упала нябачная фіранка, якая засланяла яму вочы, і аказалася, што столькі фарбаў не заўважаў ён раней, столькі радасцей было ў жыцці, аб якіх ён і не здагадваўся.

Яны сустракаліся з Янінай каля гумна. На вечарынкі не хадзілі, бо чужыя вочы маглі толькі перашкодзіць ім. У цяплейшыя ночы прастойвалі амаль да раніцы.

Яніна была шчаслівая, ласкавая, пакорлівая.

Некалькі разоў запар сніў Антон, быццам бы ён плавае на воблаку. Воблака белае, мяккае, як воўна. Сонца прасвечвае яго ўглыб, напаўняе цяплом. Антон ляжаў на воблаку, нібы на кажусе; і яно ўгіналася пад ім, дыхала, трапятала; і ён па самыя плечы правальваўся ў малочна-белы, густы туман. Але страху не было. Ён лёгка плыў над зямлёй і бачыў унізе вёскі, рэкі, зялёныя палі.

Аднойчы Яніна прыйшла да гумна нечым дужа ўсхваляваная, доўга маўчала. Потым глянула на Антона:

— Ведаеш, што я скажу табе, Антонка... Ці праўда гэта ці не, а толькі Іван наш казаў, што ваша Дзіна да Баўтрука ў лес хадзіла.

— Куды хадзіла? — не зразумеў Антон.

— У лес да Баўтрука. Есці насіла. Гэта Рыгор Заяц сказаў на допыце ў Ігумне.

Антон некалькі імгненняў глядзеў на Яніну, ніяк не мог уцяміць, пра што яна гаворыць. «Можа, яна жартуе?» — падумалася яму. Ды не — глядзіць сур'ёзна, і ў вачах разгубленасць і трывога.

— А хто нашай Дзіне Баўтрук? — быццам сам у сябе спытаўся ён: — Кум? Сват? Чаго яна пойдзе да яго ў лес?

— Не ведаю. — Яніна прыкусіла губу. — Так Рыгор Заяц у Ігумне сказаў...

— Прышчамілі яму хвост — вось ён і ляпнуў абы-што. — Антон адчуў, як начны мароз шчыпае яго праз кажух.

— А флігель Баўтрук спаліў. Гэта ўжо точна, — ціха сказала Яніна і прыціснулася спінаю да сцяны, бо ёй успомніліся Матруніны вочы, і як гаварыла з ёй Матруна, і як палівала з кубка ваду на рукі.

Яны замоўклі. Марозная ноч плыла над зямлёй, чаплялася ледзянымі нізкімі зоркамі за лес, за сады, за хаты. Было чутно ў цішыні, як трашчыць ад марозу дрэва. Сумна вылі ў вёсцы сабакі.

— Пойдзем дадому, — пацягнула Яніна Антона за рукаў.

Дома Антон залез на цёплыя палаткі, але доўга не мог заснуць. «Ці праўду сказала Яніна?» — думаў ён. Яму хацелася, каб гэта была няпраўда, каб усё гэта Заяц наплёў са страху, са злосці. «Заўтра прачнуся, а ўсё гэта выдумка», — суцяшаў ён сам сябе і слухаў дыханне сястры, якая спала разам з маці на ложку.

Назаўтра, ледзь паснедаўшы, ён пайшоў у маёнтак. Хлопцы запрагалі коней, каб ехаць у лес. З конскіх ноздраў клубілася пара — здавалася, коні кураць.

— Здароў, Сцяпан, — падаў Антон руку Гаршкову, а сам увесь спружыніўся: Гаршкоў такі чалавек, калі што ёсць, выкладзе як на духу. Але Гаршкоў нічога яму не сказаў, толькі моцна паціснуў руку.