Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

— Ты, як зайчык беленькі, — гаварыў назаўтра Страх. — Усяго баішся. Усіх шкадуеш. А між іншым, дзеўка гэта на нас не вельмі пакрыўдзілася...

— Адыдзі, погань! — чырванеючы тварам, крыкнуў Антон.

— Ого, — з'едліва ўсміхнуўся Страх. — Яшчэ адзін псіх сярод нас завёўся...

«Я заб'ю яго, — думаў Антон. — Я павінен забіць яго. Калі я не зраблю гэтага, я не чалавек...»

З кожным днём усё з большай сілай разгараліся баі. Само жыццё польскага корпуса было пастаўлена на карту. Доўбар-Мусніцкі сабраў сваё парадзелае войска ў адзін кулак і біў у бок Асіповічаў. Вось-вось з лініі перамір'я павінны былі пачаць наступленне немцы.

На світанні перарэзалі Варшаўскі шлях. З дзесятак забітых чырвонагвардзейцаў ляжалі на яго ўзбочынах. Снег пачырванеў, набрыняў крывёю. Проста па полі Антон з Гайкевічам пайшлі да невысокіх замеценых снегам курганоў, ка якіх рос рэдзенькі хмызнячок. Антон наламаў крохкіх мёрзлых галінак, сеў на іх. Кружылася галава. Цела было цяжкое, непаслухмянае. Вецер узнімаў каля ног сярэбраны снежны пыл.

— Навошта толькі я паслухаў цябе? — злосна сказаў Антон, глянуўшы спадылба на Гайкевіча.

У Аркадзя была паранена рука. Ён моршчыўся, бляднеў. Антонавы словы былі той соллю, што ўпала на свежую рану. Гайкевіч падскочыў, забегаў вакол Антона, закрычаў:

— Што — і табе прыпякло? Разрумзаўся? А ты думаў на печы сядзець і каб табе туды, на печ, волю падалі?..

Антон плюнуў сабе пад ногі, утаропіўся ў снег. Каля яго левага бота, раз-пораз узмахваючы малюсенькімі бліскучымі крыльцамі, натужліва паўзла нейкая казявачка. Адкуль яна ўзялася сярод зімы? Яна шукала ратунку, але ўсюды быў снег і ледзяны вецер. Няцяжка было прадбачыць яе лёс. Вось-вось свісне вецер, падхопіць яе і панясе ў бязмежнае халоднае поле.

Гайкевіч між тым трохі супакоіўся, глядзеў на Антона і казаў:

— Цяжка, братка... Сам бачу... Чытаў я некалі кніжку пра розных жывёл. І там вось што вычытаў... Аказваецца, вясною, калі толькі пачынае раставаць снег, знаходзяць часам ці ў тарпяках саломы, ці недзе каля чалавечага жылля «караля пацукоў». Ведаеш, што гэта такое — «кароль пацукоў»? Сярод зімы раптоўна бывае адліга, а потым зноў мароз прыцісне. І вось пацукі заблытваюцца, змярзаюцца мокрымі хвастамі і ніяк ужо не могуць адзін ад аднаго адарвацца. Так і сядзяць, па дзесяць — пятнаццаць штук у адной вязцы. Злыя, галодныя, безабаронныя... І што цікава — іх кормяць іхнія больш шчаслівыя родзічы. Вось што такое — «кароль пацукоў». Так што цярпі...

Гайкевіч змоўк, пачаў ляпаць рукамі па кішэнях, шукаць тытунь. Проста па полі на падводзе, у якую была запрэжана худая буланая кабыла, ехаў пануры, таксама худы дзядок. Відаць, палякі пагналі яго з вёскі ў свой абоз.

— Што гэта за курганы тут такія, дзед?! — крыкнуў яму Антон.

Стары павольна павярнуў у яго бок галаву, глянуў бясколернымі стомленымі вачамі:

— Гэта швецкія магілы, чалавеча... Тут іхні цар Карла ішоў. Мужыкі нашы пясок летась капалі, дык выкапалі косткі чалавечыя... Доўгія косткі, вялікія...

Ён шлёгнуў кабылу пугай, зробленай з вяроўкі, паехаў далей.

— І мы на сваёй зямлі, як шведы, — ціха сказаў Антон.

— Ды змоўкні ты, сучка! — нервова крыкнуў Гайкевіч.

Антон нават не паглядзеў на яго, узняўся і, правальваючыся па калені, пайшоў у вёску. Думалася пра тую казявачку, што паўзла па снезе. Вёска, як і ўсе папярэднія, была пустая. Антон сеў на замеценую снегам лавачку, прыхіліўся спінай да плота. Краем вока бачыў, як падыходзіць Гайкевіч, — твар чырвоны ад злосці. Пахла дымам. Недзе побач бушавала полымя. Іскры лёталі, як вогненныя пчолы, над саламянымі стрэхамі.

З вузенькай вулкі выбег паручнік Скальскі — твар узбуджаны, рашучы; у руках галавешка, на якой танцуюць тонкія чырвоныя павуцінкі агню.

— Холадна, — сказаў Скальскі і працягнуў Антону галавешку. — Запальвай хату! Будзем грэцца.

З галавешкі зрываліся гарачыя вугельчыкі, падалі ў снег.

— Запальвай! — крыкнуў Скальскі.

— Не буду я паліць, — адчуўшы, як усё затрапятала ўсярэдзіне, сказаў Антон і адвярнуўся ад паручніка. І нават не ўстаў з лавачкі.

— Пся крэў! Чаго тады пад нагамі блытаешся? — рукамі, што дрыжалі ад гневу, Скальскі выцягнуў рэвальвер, стрэліў — раз, другі.

Быццам нехта з усяго размаху ўсадзіў у жывот сталёвы востры сахор, якім вясной нагружаюць з хлявоў на падводы гной. Чырвоным полымем успыхнуў у вачах і ў сэрцы дзікі, нечалавечы боль і патух. Антон споўз з лавачкі на зямлю, лёг шчакой на снег. Побач, перабегшы вуліцу, паспешліва тыкаў галавешкай у саламяную страху Гайкевіч. Полымя адразу ўсхапілася, загуло.