Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

Легіянеры падганялі хлопцаў штыкамі, рагаталі,

— Весялей! Чаго насы апусцілі?

— Глядзі, Спартак, меч згубіш.

— Ды ён ужо мокры...

Крыху ззаду, за спінамі легіянераў, ішлі яшчэ два чалавекі. Кандрат Гаранок з пугай у руках гнаў па вёсцы свайго сына Васіля. Час ад часу ён шлёгаў яго пугаўём па плячах, гаварыў:

— Ідзі, пакланіся пану афіцэру... Прабачэння папрасі...

Васіль, ростам вышэйшы за бацьку на дзве галавы, моршчыўся ад удараў, але ішоў ціхмяна і пакорліва, як авечка. Буйныя слёзы цяклі ў яго па шчоках.

Як толькі легіянеры падняліся ў атаку, Кузьма пабляднеў, сказаў.

— Цэлься, хлопцы... Кожны свайго бяры на мушку. Націскаць так, як я вучыў... — І махнуў рукой: — Агонь!

Грымнуў залп. Трое ці чацвёра легіянераў спатыкнуліся і ўпалі. Астатнія замітусіліся на двары перад флігелем — не ведалі, куды дзецца.

— Зараджай! — павесялеў Кузьма. — Яшчэ раз пеканём.

Другім залпам звалілі афіцэра. Нечаканая страляніна з тылу так напалохала і збянтэжыла палякаў, што яны, забыўшыся пра ўсё, пачалі ўцякаць ад флігеля ў лясок: хто на кані, хто пешшу. Услед ім паляцелі кулі Бацюты і Гаршкова.

— Акружаюць! Чырвоныя акружаюць!

Гэта вестка праляцела па вёсцы ў адно імгненне, і легіянеры, толькі што такія самаўпэўненыя і адважныя, пачалі кідаць усё: курэй, кажухі, падушкі. Быццам віхор змёў іх з двароў і вуліцы. Не прыняўшы бою, яны спешна пачалі адступаць у бок Запольцаў.

З першымі стрэламі Мішка Сырамалот збіў з ног легіянера, скокнуў у бліжэйшы двор. Над галавой ціўкнула куля. Другая стукнула ў драўляны меч — толькі трэскі паляцелі. З аскабалкам мяча ў руках Мішка пабег па агародзе да рэўкома. Дзед Бегунок з бярданкай сядзеў на прызбе, трымцеў усім целам. Убачыўшы Мішку ў такім незвычайным адзенні, ён ажно вочы заплюшчыў. Мішка вырваў у яго з рук бярданку, выбег на вуліцу і, мацюкнуўшыся, стрэліў па конніку, які імчаўся за вёску. Дзіка заржаў конь і паляцеў цераз галаву.

Кузьма ў гэты час быў ужо ў флігелі. Тут рэзка пахла спаленым порахам. Уся печ была склявана кулямі. Кузьма наступіў на гільзу і ледзь не ўпаў.

— Сяргейка! — паклікаў ён.

Ён баяўся ўбачыць дзе-небудзь кроў, баяўся не пачуць адказу. Сэрца вырывалася з грудзей, і, каб не ўпасці, давялося сесці на ложак.

І тут з-пад ложка пачуўся хлапечы голас:

— Татка, а ўжо не страляюць?

Кузьма стаў на калені, пачаў выцягваць малога. Сяргейка моцна, абедзвюма рукамі, прыціскаў да сябе падушку.

— Кінь. Навошта ты яе ўзяў? — Кузьма ліхаманкава аглядваў Сяргейку, каб пераканацца, што ён жывы і здаровы.

— Дзядзька, у якога шыя завязана, мне сказаў узяць. Каб куля ў пер'і заблыталася. — Толькі цяпер Сяргейка заплакаў, уткнуўся галавой Кузьму ў грудзі.

Прыйшла Дзіна, узяла Сяргейку на рукі і панесла дадому.

Вёска ажыла. Па вуліцы бегаў Мішка Сырамалот, пытаўся ва ўсіх:

— Куды Гаранкі схаваліся? Сваімі рукамі задушу гадаў.

Ён паспеў пераапрануцца, толькі шлем забыўся зняць з галавы, так і бегаў у шлеме, і выглядаў у ім зухавата. Усе ўзбуджана абмяркоўвалі бой, які толькі што адгрымеў. Асабліва задаволены былі атраднікі.

Людвік Перуноўскі расказваў кожнаму сустрэчнаму:

— Заляглі мы, значыць, на гумне. Рыгора Крываноса гумно. Нам Кузьма камандуе: «Цэлься, хлопцы!» Ну, я гэтага афіцэрыка іхняга і ўзяў на мушку. Сам думаю: без яго вы, мае даражэнькія, будзеце, што авечкі без пастуха. Як урэзаў, дык ён і пяткі ўгору!

Усе слухалі Людвіка і ўсміхаліся, згаджаліся з ім. У людзей была радасць, і ніхто не хацеў спрачацца з Людвікам: хай будзе па-ягонаму, хай будзе ён самы спрытны стралок. Абы легіянераў з вёскі вытурылі.

Але прыкладна праз гадзіну прашапацеў над галовамі і гухнуў непадалёку ад маёнтка снарад. Жоўта-белы слуп агню і снегу ўзвіўся над зямлёй. Другі снарад зрэзаў, як пілой, старую ліпу каля флігеля. З боку Запольцаў зноў наступалі палякі. Загаласілі жанчыны.

Бацюта з Кузьмой пастроілі атрад і вырашылі пакінуць вёску. Супроць гарматаў цяжка было нешта зрабіць. Кузьма на хвілінку забег дадому, развітаўся з усімі, пацалаваў маці і Сяргейку.

— Што ж гэта робіцца? — павісла ў яго на плячы маці. — Сынок, я ж памру без цябе...

Ён асцярожна адвёў ад сябе яе слабыя рукі, развітальным паглядам, стараючыся запомніць усё, апошні раз акінуў хату.

Праз некалькі хвілін атрад подбегам накіраваўся да лесу. Ззаду, асвятляючы снег, шырока і траскуча гарэў маёнтак.

Яны блукалі па лесе два дні, і ў Асіповічах уліліся ў атрад чыгуначнікаў.