Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

— Распранайцеся. Калі змерзлі, можаце на печы паспаць.

Сяргейка спачатку хмыкнуў:

— Хачу да цёткі Дзіны. Там карова рагатая. Там мы з хлопцамі пойдзем снегіроў лавіць.

Але Гаршкоў вельмі хутка яго ўгаварыў.

— Бачыш, вунь шабля вісіць на сцяне, — сказаў Гаршкоў. — Мы з табой вастрыць яе будзем. Як навострым, сядзем на каня — у мяне і конь ёсць — і паедзем. Ты будзеш кавалерыстам. За маёнткам, каля рэчкі, вербалоз расце. Будзем яго шабляй, як карнілаўца, секчы.

— Як карнілаўца? — перапытаў Сяргейка. — А хто гэта такі?

— Гэта цяжка расказаць, — уздыхнуў Гаршкоў. — Ёсць гад такі печаны...

Назаўтра, ледзь толькі развіднела, Кузьма ціха апрануўся, узяў торбачку з ежай, якую прынесла Дзіна. Сяргейка яшчэ спаў. Гаршкоў таксама ляжаў пад коўдрай, але расплюшчыў вочы, глянуў на Кузьму.

— Пойдзем з хлопцамі лесам пад Бярозу, — сказаў Кузьма. — Заўтра раніцай вернемся. Паглядзі, братка, малога, каб не плакаў.

— Ідзі спакойна, — шапнуў Гаршкоў; вочы ў яго былі сумныя.

У паход рушыла чатырнаццаць чалавек, Кузьма — пятнаццаты. Засталіся ў Чмялях Бацюта, хворы Гаршкоў, Мішка Сырамалот са сваімі хлопцамі. Мішка заўтра абяцаў паказаць усёй вёсцы «спектаклю», і трэба было падрыхтавацца, каб усё было да ладу.

Наперадзе атрада ішоў Пятро Чыжэвіч са сцягам. За ім, стараючыся патрапляць у нагу, дружна крочылі астатнія. Кузьма, як камандзір, трымаўся з боку калоны, камандаваў усхваляваным голасам:

— Аць-два — левай! Аць-два-а...

Уся вёска выйшла на вуліцу. Хлапчукі з вясёлай гаманой беглі ўслед за атрадам. Старыя смакталі жоўтыя ад часу піпкі, гаварылі:

— Добра ідуць, паганцы...

Калі параўняліся з хатай Перуноўскага, да Людвіка, што ішоў, горда трымаючы вінтоўку, кінулася жонка Агата:

— Людвічак, пачакай!

— Не паложана, Агата, — строга павёў вачыма Людвік. — Бачыш, я чалавек страявы.

— Дык вазьмі з сабой на дарогу, — Агата працягвала яму нейкі клунак.

— А што тут?

— Гладышык. З сыраквашай гладышык. Як жывот забаліць, пап'еш...

Атрад дружна, як па камандзе, зарагатаў. Зарагатаў і Пятро Чыжэвіч, і сцяг закалаціўся ў ягоных руках. Засмяяўся Кузьма. Толькі адзін Людвік злосна плюнуў сабе пад ногі, адвярнуўшы твар ад жонкі, патупаў далей па снежнай дарозе.

Агата стаяла разгубленая, прыціскаючы да грудзей гладышык, і гаварыла ўслед атраду:

— Дык ты ж, Людвік, любіш кісленькае...

Перад самым лесам Чыжэвіч, каб не чапляцца сцягам за галіны, згарнуў яго, абвязаў вяровачкай. Ішлі ўжо не ў нагу, весела гаманілі, успаміналі Агату з яе гладышыкам. Кузьма загадаў ісці рассыпным строем. Яму перадаўся вясёлы настрой людзей. Ён падскочыў, схапіўся рукою за галіну елкі, тузануў яе. Серабрысты мяккі снег пасыпаўся на ўсіх. Яўхім Сцепанюга, якому снег заляпіў твар, стаяў, усміхаўся.

— Маладзенькі ты яшчэ, Кузьма...

Ішлі да самага абеду. Некаторыя ўжо стаміліся, пачалі прасіць:

— Давай перакурым...

Але Кузьма і слухаць не хацеў.

— Ранавата яшчэ. Яшчэ вярсты са дзве, хлопцы, пройдзем.

Хлопцы, унурыўшы галовы, ішлі далей. Кузьма разумеў, пра што яны зараз думаюць. Пэўна, клянуць сябе, што згадзіліся ісці. Сядзелі б дома, і ногі біць не трэба было б. А зараз ужо не павернеш назад, не захныкаеш — сорамна перад суседзямі.

— Прывал! — скамандаваў нарэшце Кузьма.

Усе радасна ўздыхнулі, выбралі невялікую ўтульную палянку, пачалі на ёй раскладваць вогнішча. Хуценька назбіралі сухога ламачча, утапталі пасярэдзіне палянкі снег, і праз колькі часу зашугала гарачае, светлае ў цемры лесу, полымя.

Кузьма, як і ў сапраўдным вайсковым атрадзе, выставіў дазор. У дазор, закурыўшы, пайшлі Людвікавы сыны. Зброю хто трымаў у руках, хто прысланіў да дрэва. Кузьма загадаў паставіць вінтоўкі ў козлы. Развязалі торбачкі, моўчкі пачалі есці.

— Раз мы адно войска, то і есці трэба агулам, — сказаў Сцепанюга.

Усе адразу згадзіліся. Проста на снег у адну кучу склалі, хто што меў: хлеб, сала, яйкі, кілбасу.

— А чаму ты, Людвік, свой гаршчочак не паставіў? — хітра спытаўся Чыжэвіч.

Зноў грымнуў рогат.

— От дурніца, баба, — смяяўся і сам Перуноўскі. — Трэба ж такое прыдумаць... Далібог, не ўжываю я сыраквашу. Толькі пастаялку салодкую п'ю... Нейкае зацьменне ў маёй Агаты сёння.

Шумеў над галовамі лес, і ўсе пакрысе змаўкалі, сцішваліся, слухалі журботную гамонку дрэў. Была ў лясным шуме нейкая жалоба і нейкая трывога, быццам хацеў лес аб нечым папярэдзіць людзей. З яловых лапак, на якія натыкаўся цёплы сіні дым вогнішча, ападаў снег. Лапкі тады ўздрыгвалі, выпростваліся: няйначай, ім здавалася, што скончылася зіма.