Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

— А ты гладкі стаў, спраўны... Нябось, начальнікам у бальшавікоў...

Кузьма ўважліва паглядзеў на яго і сказаў, стараючыся быць спакойным:

— Газаю гандляваць сабраўся? Не можаш без хітрыкаў?

— Ты што? — Кабскі пакруціў пальцам каля скроні.

— Я табе сур'ёзна гавару, Валодзя. Кінь свае штучкі. Ты мог гарадскому галаве чмут у вочы пускаць, а рабочы народ ашукваць я табе не дазволю.

— Хто ты такі? Нарком? Камендант горада? — Кабскі спыніўся і паставіў вядро з газай на снег. — Ці не з табой мы блох кармілі ў адной камеры? Ой, не задзірай нос, Вальдэмар Кабскі гэтага не любіць. Ты жывеш, і я хачу жыць.

Ён сагнуўся, каб зноў узяць посуд, але Кузьма стукнуў нагой па вядры. На снезе зачарнелася вялізная тлустая пляма. Колькі імгненняў Кабскі глядзеў на яе разгубленымі вачыма, потым кінуўся на Кузьму:

— Лапаць! Ды я ў цябе селязёнку выдзеру.

Кузьма з усяе сілы сціснуў яму кісці рук, а затым адштурхнуў яго ад сябе. Кабскі ўдарыўся спінай аб цагляную сцяну, асеў на снег.

— Ну што — супакоіўся? — сказаў Кузьма, узяў з зямлі жменю снегу, прыклаў яе да шчакі. Шчака гарэла. Кабскі ўсё яшчэ сядзеў на снезе, засоўваў руку за халяву бота. «Нож шукае», — падумаў Кузьма.

— Вайсковую форму ты таксама ў некага ўкраў? — спытаўся ён. — Ты, як воўк, табе абы кавалак мяса. З-за яго ты можаш забіць старога, жанчыну, дзіця. Але ваўкам усё меней застаецца разгону. І не шукай за халявай. Нічога ў цябе там няма. А я зараз, для тваёй жа карысці, здам цябе патрулю. Паднімайся і пойдзем.

Кабскі ўстаў, абтрос снег з адзення, засмяяўся:

— Пажартавалі — і хопіць. Мне дадому трэба. Мо зазірнеш?

Яны пайшлі па вуліцы. Спераду Кабскі з парожнім вядром у руцэ, ззаду Кузьма. Зверху, з шэрага сталёвага неба, наплываў на горад змрок. Вецер шумеў у дрэвах, гуў у вадасцёкавых трубах.

Першаму сустрэчнаму патрулю Кузьма сказаў:

— Таварышы, забярыце ў камендатуру гэтага чалавека, праверце. Ён не салдат, а носіць вайсковую форму.

Кабскі пабялеў, ірвануўся быў у прахадны двор, але яго затрымалі.

— Дык ты, праўда, мяне прадаеш?! — закрычаў

Кабскі. — Юда ты! Фараон! Папомніш Вальдэмара Кабскага!

Кузьма нічога не адказаў, моўчкі пайшоў сваёй дарогай. Ужо адышоўшыся, пачуў: зазвінела, пакацілася па каменнях парожняе вядро.

А назаўтра да іх у казарму прыйшоў таварыш з ваеннага камісарыята Заходняй вобласці і фронту. Быў ён высокі, худы, касцісты, з вачамі, як зялёны, вільготны агрэст. Хадзіў уздоўж строю, накульгваючы на левую нагу. Калі ўсё сціхла, разагнаў пад папружкай складкі на чорнай гімнасцёрцы, сказаў:

— Таварышы рэвалюцыйныя салдаты! Рэвалюцыя не ведае ні адпачынку, ні святаў. Рэвалюцыя заўсёды ў дарозе. Але і нашы ворагі не спяць. Я зараз зачытаю вам пісьмо, якое было перахоплена намі ў аднаго з ворагаў. Вось гэтае пісьмо.

Ён дастаў з нагруднай кішэні акуляры, пачаў чытаць:

— «Сакрэтна і тэрмінова. Бранскаму павятоваму вайсковаму начальніку.

Ініцыятыўная група «Парадак» рашыла арганізаваць атрады з усіх родаў зброі ў гарадах Валк, Пскоў, Рэчыца, Полацк, Нарва, Луга, Смаленск, Бранск, Мінск, Канатоп, Кіеў, Гомель, Крамянчуг, Бярдзічаў, Жмерынка, Слабодка, Бендэры, Адэса, Каре і Тыфліс.

Мэта: першае — прымусіць нашу армію наступаць да пераможнага канца; другое — затрымліваць дэзерціраў; трэцяе — раззбройваць армію пры дэмабілізацыі; чацвёртае — выратаваць краіну ад анархіі. Для стварэння гэтых атрадаў у распараджэнне павятовага вайсковага начальніка пералічаных гарадоў будуць прыбываць пераапранутыя ў салдацкую форму паны афіцэры, добраахвотнікі-цывільныя, некаторыя салдаты з ліку выбраных самімі афіцэрамі, якіх вы павінны накіраваць у адзін з запасных палкоў, што размешчаны ў вашым горадзе. Наладзьце сувязь з камандзірам гэтага запаснога палка, уручыўшы яму гэта пісьмо і вызваліўшы спачатку (да лістапада гэтага года) полк ад непажаданых салдат і афіцэраў, бо з гэтага дня да вас пачнуць прыбываць выбраныя людзі. Усе яны будуць мець меткі з чырвоных нітак на ражках каўняра і ў верхнім куце борта шыняля. Не чакайце ніякіх указанняў ад вашага непасрэднага начальства.

Усе, хто прыбудзе, павінны размясціцца ў казармах і харчавацца з агульнага катла. Обер-афіцэры будуць радавымі байцамі, а старшыя будуць начальнікамі. У атрадзе самая строгая дысцыпліна, да пакарання смерцю. Пачатак адкрытага выступлення 14 лістапада, з 9 гадзін вечара.

Агітуйце тайна і асцярожна. Адмовіцца ад выканання ўсяго гэтага вы не можаце, таму што хвалі прыхільнікаў гэтай ідэі прыйшлі ў рух і прымусяць вас трымаць адказ. Ініцыятыўная група «Парадак» ужо вядзе агітацыю па Расіі, арганізоўвае людзей, якія пачнуць прыбываць да вас з лістапада.