Леанід Дайнека - Людзі і маланкі

Юшкоў пабялеў, стрэліў уверх над галавою, крыкнуў:

— Прапаную здацца, інакш вам канцы!

Рота акружыла салдат, наставіўшы на іх штыкі. Салдаты неахвотна кідалі на рэйкі зброю, проста ў снег пачалі выліваць спірт. Той, што сядзеў на цыстэрне без аднаго бота, скокнуў уніз і прапаў у натоўпе. Голубеў раптам прыкусіў губу, схапіў за каўнер зусім маладога хлопца з чырвоным бантам на замасленай чорнай спяцоўцы. Хлопец разгублена міргаў п'янымі вачамі.

— Чаго ты тут, Юзік? — спытаўся Голубеў і, не дачакаўшыся адказу, так піхнуў ад сябе хлопца, што той потырч носам паляцеў у снег: — Смаркач п'яны! Каб сёння ж і духу твайго не было ў дружыне.

Хлопец сядзеў на снезе, рукавом размазваў па твары кроў, п'яна плакаў.

— Усіх п'яных — у камендатуру! — яшчэ раз стрэліўшы, загадаў Юшкоў.

— Гэта можна, — засмяяўся Беланогаў і штыком паказытаў чорнабародаму акопніку спіну. — Ідзі, ідзі, пяхота. Там табе ўжо салёненькіх гуркоў нарыхтавалі.

— Што будзем рабіць з цыстэрнамі? — спытаўся Голубеў у Юшкова.

Юшкоў пачухаў патыліцу:

— Усю гэту атруту трэба было б знішчыць... Але ж гэта народнае дабро.

— Правільна кажаш. Трэба схаваць, — падтрымаў яго Кузьма.

У гэты час, гукнуўшы клаксонам, на вакзале спыніўся аўтамабіль. З яго вываліўся таўсцячок у ярка-жоўтым паліто і ў акулярах, па шпалах пабег да цыстэрнаў. Адсопваючыся, сказаў Юшкову:

— Хто тут старшы? Вы? Я ад гарадской думы, ад грамадзяніна Ванштэйна. У нас бальніцы, аптэкі! Мы забіраем гэты спірт.

У яго на шчоках блішчэў пот. Тоўстыя грудзі хадзілі ходырам. Юшкоў уважліва глянуў на яго, спахмурнеў:

— А можа, гэта вы са сваім грамадзянінам Бакштэйнам нам і падсунулі сюды спірт? Каб падняць дух арміі, га?

Таўсцяк крывіў губы, усё яшчэ не мог аддыхацца.

— Пасля з вамі пагаворым. А цяпер вось што, хлопцы, — таргануў сябе за вус Юшкоў. — Пасля перамогі сусветнай рэвалюцыі можна будзе і выпіць. А зараз трэба гнаць цыстэрны ў тупік. І паставіць ахову.

Цыстэрны падчапілі да паравоза, адцягнулі ў тупік. Юшкоў выдзеліў дзесяць чалавек, цяплей адзетых, ахоўваць цыстэрны, а ўсіх ахвотнікаў выпіць разагналі.

— Ты падумай, Кузьма, — ужо, калі ўсё было скончана, гаварыў Юшкоў, — як губіць людзей гэтае чортава зелле. Выпіў чалавек — і як дурны робіцца. Ні пра сям'ю не падумае, ні пра бацькоў. Ён і рэвалюцыю прадасць за гарэлку. Чуеш? Рэвалюцыю!

Вочы ў Юшкова былі гнеўныя.

— А ты смелы, Іван, — сказаў Кузьма. — Цябе ж там на цыстэрне маглі забіць.

Юшкоў засмяяўся, паляпаў сябе па баку:

— А навошта я такую марціру нашу?

— Ты б і марціру сваю не паспеў дастаць. — Кузьма адчуваў, што Юшкоў за жартам хавае нешта сур'ёзнае.

— Ну вось што, — прыпыніў крок Юшкоў. — Нікому другому не сказаў бы, а табе скажу. І я часам баюся. Хочацца мне яшчэ хоць краем вока Урал свой убачыць, жонку сваю. Але як сустрэну контру, гада якога, як вецер мяне нясе: не магу спакойна дыхаць. У зямлю мне яго хочацца ўвагнаць. Ты думаеш — крыві хачу? Не! Малы быў — крыві баяўся. Палец чым-небудзь чырыкну — і адразу да маткі з плачам... Не крыві, а справядлівасці хачу. Пчалаводава мёртвага помню і Лусковіча Кандрата. Ты добра зрабіў, што Кандратаву бабу ўзяў, прыгрэў. А толькі мы павінны разлічыцца за смерць сяброў нашых... Помніць кроў іхнюю пралітую. Ведаеш, Кузьма, хоць плюнь мне ў вочы, а дагэтуль не магу дараваць табе, што Стахееў выслізнуў у цябе з рук... — Шчокі ў Юшкова пачырванелі. Ён глядзеў удалячынь, куды беглі тонкія бліскучыя рэйкі.

Кузьма ішоў моўчкі. Што ён мог сказаць? Дорага ён заплаціў бы, каб зноў сустрэць Стахеева.

Яны сышлі з чыгуначнага насыпу, пашыбавалі па бруднай, зрэзанай коламі фурманак дарозе. Над галовамі звінелі туга напятыя тэлеграфныя правады, нібы ў шэрым зімовым небе курлыкалі журавы.

Убіралася ў сілу зіма, прыціскалі маразы, і горад пачаў пакрывацца тоўстым пластом снегу. Не хапала рабочых рук, каб расчышчаць вуліцы. На домаўласнікаў накладвалі штрафы, але гэта слаба памагала. Тады супроць снегу кінулі атрады беспрацоўных. Знясіленыя, галодныя, дрэнна апранутыя, яны ледзьве трымалі ў руках ламы і рыдлёўкі. Пастановай Савета Народных Камісараў Заходняй вобласці і фронту за працу ім павінны былі плаціць домаўласнікі. Гораду не хапала цяпла, не хапала дроў, торфу, каменнага вугалю, газы. Разабралі на паліва дамы, якія былі разбураны ў час налёту нямецкіх цыпелінаў у шаснаццатым годзе. Пачалі паліць платы, пілаваць на вуліцах дрэвы. Першая зіма Савецкай улады абяцала быць цяжкой. Чырвоная марозная зара палымнела над горадам. Абывацель зашыўся ў цёплую нару, чакаў. Афіцэры, купцы, чыноўнікі прыслухоўваліся, як мароз хапаецца за вуглы дамоў, радасна церлі рукі. На Захар'еўскай і Нямізе, каля Саборнай плошчы і Златай Гуркі ў кватэрах, заваленых дыванамі і пярынамі, шапталіся: