Барыс Пятровіч - Спачатку была цемра

«Эге, хлопец, дык цябе моцна зачапіла навіна пра «сябра»... – падумаў ён. — Як бы ты ў гэтакім стане глупстваў не нарабіў, не кінуўся да... як яго... Касінера, блін, памылку сваю выпраўляць... Не, хлопец, трэба будзе і за табой прасачыць...»

Славік павольна крочыў дахаты і згадваў, як тое было некалі… Яго выклікаў тады гэты самы «куратар». Сказаў: «Нам трэба твая дапамога. Ты бачыш, што робіцца ў краіне. Асабліва на ўскраінах. Па так званых рэспубліках. Паднялі галовы нацыяналісты, незалежнасці хочуць, народных франтоў настваралі… І ў нас таксама заварушыліся. Трэба было б іх актыўнасць суцішыць трохі, прыпалохаць. Прайсціся па лідарах, па самых дзейных ды гарачых… Ты ўсіх ведаеш. Арганізуй нам сустрэчы з некаторымі дзеля больш блізкага знаёмства. Пагутарым з імі пра будучыню…»

Славік-бард тады і не падазраваў, чым могуць скончыцца тыя гутаркі ды прыпалохванні, думаў, як і яго, завербаваць хочуць… Першым, з кім папрасілі сустрэцца, быў якраз Уладзя, які тады таемна займаўся стварэннем самаабароны. Па ўласнай ініцыятыве, пакуль нікому з кіраўніцтва пра гэта не гаворачы, каб лішне не засвяціцца. Відаць, хацеў прыйсці і сказаць: вось надзейныя хлопцы, без якіх нам не абысціся… І, пэўна, недзе на некім «пракалоўся», нехта «стукнуў», раз пра гэта даведаліся ў «органах». Бо Славік, хоць і здагадваўся пра тое, данесці не паспеў: значыць, было каму яго апярэдзіць.

Тая «сустрэча» закончылася знікненнем, альбо, як цяпер выявілася, няўдалым забойствам Уладзі. Потым былі яшчэ «знаёмствы». Цяпер, аналізуючы тое, што адбывалася, Славік-бард бачыў, што «выбівалі» найбольш перспектыўных, не чапаючы хіба толькі вярхушку — самых засвечаных: народных дэпутатаў ды блізкіх да іх… Пэўна, там, у жоўта-шэрым доме з вежачкай ці хутчэй на Лубянцы, ужо пралічылі, што краіну-монстра пад назвай СССР ім не ўтрымаць, што развал непазбежны (і ён адбыўся літаральна праз некалькі месяцаў), а як пойдуць справы далей — невядома… А таму варта закласці падмурак і паспрабаваць пакіраваць… калі не ў Прыбалтыцы, дык хоць бы ў славянскіх рэспубліках — у Беларусі ды ва Украіне… Захаваць расейскі ўплыў, рабіць стаўку на «сваіх»… Таму і выбівалі самых-самых. Непадкупных, зацятых, як ім здавалася, а значыць, небяспечных. Прычым не столькі тых, хто быў навідавоку, не бесхрыбетных крыкуноў — філолагаў, пісьменнікаў, мастакоў, гісторыкаў, — а найперш тых, хто меў за спінай жорсткую школу і мог у адказны момант узяць ініцыятыву на сябе.

Выпіваючы пасля адной з такіх «сустрэчаў» з чарговым «знікненнем», куратар нібы наўмысна прагаварыўся: «Што гэтыя ўсе пісьменнічкі-гісторыкі са сваім плачам пра мову і мінулае… Баязліўцы яны, трусы ўсе, мы іх адным ногцем прыжмём, яны хвасты падціснуць і пад венік…»

Славік-бард глядзеў назад і жахаўся: колькі талковых хлопцаў у «мяцежныя дзевяностыя», пад рознымі, нібыта «эканамічнымі», падставамі — прадпрымальнікі, валютчыкі, пазыкі — згінула без следу. А яшчэ смерці ў бальніцах на аперацыйным стале, у аўтааварыях, няшчасныя выпадкі пры купанні, не кажучы ўжо пра «самапавешанні» ды «самастрэлы» — у арсенале спецслужбаў, пачынаючы з 20-х бальшавіцка-нкусаўскіх гадоў, было назапашана шмат варыянтаў «выпадковых смерцяў»… Прычым працаваў на гэта, па ўсім, не адзін ён і не адзін «куратар»…

Уладзя… Уладзя быў адным з першых… Але — чаму? Чаму выбралі менавіта яго? Нічым асаблівым ён не вылучаўся сярод іншых. Ні празмернай актыўнасцю, ні лідарскімі якасцямі, ні харызмай, як сказалі б цяпер. І ўбачыць у ім пагрозу, убачыць перспектыву мог толькі хворы розум. Ці нечым раззлаваны… Мусіць, я чагосьці не ведаю. Відаць, хлопца ламаліламалі ды не даламалі… Бо што з таго… Ствараў ён нейкія там «пяцёркі», ну і што? Згарнуць гэта было прасцей простага: аднаго запалохаць, другога заманіць абяцанкамі — і ўсё… Ну, магчыма, стаў бы ён з часам добрым памочнікам, нават правай рукой якоганебудзь партыйнага лідара. Але не болей за тое. Сам бы ў кіраўнікі не лез ніколі — не той характар, не тыя амбіцыі. А хутчэй за ўсё праз год-другі наогул расчараваўся б у «змаганні», выйшаў з апазіцыі і працаваў бы дзе-небудзь спакойненька, чытаў лекцыі спартсменам, пісаў бы за кандыдацкай — доктарскую... Сядзеў бы ціха, як сябар ягоны — гэты журналіст Андрусь… Дык не, захацелі прыбраць менавіта яго. Дакладней, і яго ў тым ліку. Відаць, нехта з «куратараў» зуб на яго меў за нешта. Але — няхай бы забілі… З канцамі… Дык не — далі выжыць. І жыве, бач. Інвалід. Без памяці. Але жыве, блін! І ці мала чаго ён там можа наўспамінаць?!