Барыс Пятровіч - Спачатку была цемра

Але ўпэўненасць той дзяўчыны, што Уладзя жывы, і роспыты сябра-журналіста вымусілі яго перастрахавацца, пайсці да «куратара» і перапытаць. Хоць да таго ён ні разу і на хвілю не засумняваўся, што Уладзі ўжо тры гады няма на гэтым свеце. Больш за тое, ён на ўсе сто адсоткаў быў упэўнены, што так і ёсць. Бо сам жа... Аднак пераканацца не пашкодзіць…

«Куратар» пасмяяўся з яго: знайшоў, што ўспамінаць. І адразу ж, нібы дубінай, аглушыў навіной, што Уладзя і сапраўды жывы і яны за ім сочаць...

– Як жывы? — перапытаў Славік. — Не можа быць! Мы ж разам… — замоўк агаломшаны.

– Жывучы аказаўся… Праз тыдзень знайшоў яго хлапчук у тым ляску. Завезлі спачатку ў трупярню, а потым адзін дурань, які пачуў стогны, адправіў яго ў бальніцу. Тут мы ўжо нічога рабіць не сталі...

– Як так?

– Ды не хвалюйся: ён хоць і ачуўся, але нічога не памятае. Не ведае нават, як яго звалі, хто ён і адкуль. Не дзіва — звычайная справа для тых, хто перажыў такое і праляжаў у коме столькі гадоў… Жыве ён, дарэчы, пад тваім імем: Славік. — «Куратар» падняў вочы і ўгледзеўся, як той рэагуе. — Да нядаўняга часу ўвогуле ляжаў, як мяшок з гаўном. А вось колькі месяцаў таму раптам ачуняў трохі, пачаў нават хадзіць... — «Куратар» выйшаў з-за стала, падышоў да Славіка, паляпаў па плячы. — Ды перастань, не хвалюйся так, мы сочым за ім. Там у нас свае «памочнікі» ёсць. Дакладаюць. Нічога ён не памятае. Падкрэсліваю: ні-чо-га. Урачы гэта пацвярджаюць. Што і не дзіўна… А калі і ўспомніць што, дык хто яму паверыць? Палічаць за хворае трызненне. А мы — адразу даведаемся. Бо людзі пасля гэткіх траўмаў — адкрытыя, як трава, і шчырыя, як дзеці... Усё адразу расказваюць. Ім хочацца даказаць, што яны нармальныя.

Славік-бард сядзеў моўчкі, унурыўшы галаву ў плечы. Не, ён не спалохаўся, чаго яму было баяцца…

«Дах» у яго надзейны. Імя сабе ён ужо зрабіў. Гэта тады, у лесе, яго маглі прыкончыць разам з Уладзем, і ніхто не рыпнуўся б шукаць. А цяпер ягонае знікненне альбо нават «разаблачэнне» будзе нявыгадным і аднаму, і другому боку: і ўладам, і апазіцыі.

Але спакою не стала. Ідучы дамоў, Славік згадваў, як яго некалі «завербавалі». Яны выпівалі са старшакурснікамі ў сваім інтэрнацкім пакойчыку. А тут — рэктарская праверка. Уварваліся ў пакой — перапісалі ўсіх. Ён, можна сказаць, і не піў, проста прысутнічаў, але — запахла выключэннем. А яму так хацелася вучыцца…

Праз колькі дзён выклікалі яго да намесніка дэкана. Там ужо сядзеў той, каго называлі «куратарам» іхняга факультэта. Ад «органаў». Размова была нядоўгай. Яго не білі, не заціскалі пальцы ў дзвярах... Амаль адразу «куратар» паабяцаў Славіку, што, калі той пагодзіцца на супрацоўніцтва, пахадайнічае, каб не выключылі.

«Стукачом» Славік рабіцца не хацеў. І калі б цяпер, дык здолеў бы адмовіцца. А тады — другакурснік і нядаўні вясковец — здрэйфіў і падпісаў паперы… Яшчэ і абрадаваўся, што гэтым скончылася. Не разумеў, што туды трапляюць, як пад цягнік — аднойчы і назаўсёды… Бо, як пісаў паэт, «былых» там не бывае.

Цяпер Славік ведаў, што п’янку тады наладзіў адзін сусед па пакоі — вядома ж, наўмысна, што ўсё было разыграна, як па нотах, бо па заканчэнні вучобы той хлопец адразу ж уладкаваўся на працу ў адпаведнае Берасцейскае абласное ўпраўленне… Але на лёс свой Славік не скардзіўся. Адно толькі начамі мучылі думкі ды страх, што некалі ягонае «сексоцтва» стане вядомым. Асабліва пакутнымі сталі яны, калі падчас развалу СССР і ў першыя гады незалежнасці загаварылі пра неабходнасць перлюстрацыі… У газетах нават з’явілася некалькі пакаянняў «стукачоў». Сярод іх быў і адзін ягоны знаёмы паэт, пра якога ён і падумаць не мог. Тады Славік сапраўды струхнуў і ледзь не прызнаўся ў сваім «супрацоўніцтве».

І вось пагроза «разаблачэння» паўстала зноў: аб’явіўся жывы Уладзя. І ночы ягоныя сталі бяссоннымі. Ён сам сябе ўзненавідзеў за гэткую слабасць, але думак пра Уладзю пазбавіцца не мог. І выйсце бачыў толькі адно…

11.

Уладзя Касінер, ужо прыгадаўшы збольшага пра тое, што з ім адбылося, як і за што яго забівалі, сядзеў у сваёй палаце ля расчыненага вакна і думаў усё пра тое ж: што яму далей рабіць? За «сонцавымі» кратамі была жаўціня яркага сонечнага дня. Бабіна лета. Сухое і цёплае. Сама бульбу капаць. І таму ў інтэрнацкім двары не было людзей: ніхто не гуляў — усе, хто мог хадзіць і працаваць, былі на вясковых гародах. Хто капейку зарабляў, а хто проста «за паесці» дапамагаў.

Але думкі Уладзі былі далёка ад гэтага светлага дня. «Я не адзін у гэтым свеце, — думаў ён, — вакол мяне так шмат людзей. Нават тут, у інтэрнаце. І кожны — асоба, кожны — адметны характар, кожны са сваім лёсам, жыццёвым сюжэтам… І не ўсе яны добрыя. Наадварот, часцей подлыя, хітрыя, нахабныя. Бо ім трэба змагацца за сваё месца пад сонцам. Толькі я пакуль жыву ў самім сабе і нікога ды нічога не заўважаю. Усе, хто вакол мяне, нібыта тло, цені, манекены. Але ж гэта не так, зусім не так, зусім не бяскрыўдна… За мной, безумоўна, сочаць. Хто? Вядома, найперш сам Станіслаў Сцяпанавіч. Але ў гэтай дзяржаве нехта сочыць і за Станіславам Сцяпанавічам, і за мною, а нехта за ўсімі адразу… Такая шматпавярховая сістэма кантролю спрацоўвае найлепей, бо калі Станіслаў Сцяпанавіч, як першы ў гэтым выпадку ў ланцужку, раптам захацеў бы нешта ўтаіць, то яму хутка сказалі б: «Што гэта ты… у нас тысячы вачэй, і не спрабуй…» — «Ды я не…» — «Як гэта! А чаму не паведаміў, замаўчаў?..» — «Ды я…» — «Глядзі, каб болей не паўтаралася…» А значыць, Станіслаў Сцяпанавіч стараўся дакласці як хутчэй, як раней, каб яго не апярэдзілі і ні ў чым не западозрылі. І такіх «Станіславаў Сцяпанавічаў» было ў кожным калектыве па некалькі, і працавалі яны навыперадкі.