Барыс Пятровіч - Спачатку была цемра

– Ды я назіраў за ім, як вы і казалі…

– Назіраў… Чакай нас. Прыедзем — разбярэмся… І — шукай сабе новую працу.

Размова абарвалася. Той чалавек нават не развітаўся, як бывала раней. Проста паклаў слухаўку, як кропку паставіў…

Станіслаў Сцяпанавіч некалькі хвілінаў яшчэ стаяў у роспачы, трымаючы ў руках тэлефон і не зважаючы на раздражняльны піск…

«Шукай працу…» Дзе яе шукаць у гэтай вёсцы, да якой ён ужо прывык, у якой прыжыўся і пакідаць якую ў ягоныя планы не ўваходзіла. Думаў, сустрэне тут старасць, нават месца на могілках прыгледзеў.

«Давядзецца, відаць, некуды з’язджаць, — сумна падумаў Станіслаў Сцяпанавіч. — Гэтыя людзі словамі не раскідваюцца…» Але куды? Куды з’язджаць?.. На радзіму, на Волгу, пад Кастраму? Цяпер, у такім узросце — каму ён там трэба, пенсіянер… І тут на пенсію, без сваёй гаспадаркі, без сваёй кароўкі, не пражывеш. А яны з жонкай ніколі нічога не трымалі: жылі з інтэрната…

І непрыемнасць гэтая — хто б мог падумаць! — здарылася ў Станіслава Сцяпанавіча з-за Славіка... Але крыўды на яго не было. Надварот, чым болей Станіслаў Сцяпанавіч назіраў за ім, тым бліжэй і сімпатычней рабіўся яму гэты няшчасны, мілы і добры хлопец, у якім увасобіліся ці не ўсе лепшыя і горшыя рысы, характэрныя народу. Народу, што, як і Славік, праспаў сваю незалежнасць, не памятае свайго мінулага, адлічваючы яго то ад сямнаццатага, то ад сорак пятага года, баіцца пакінуць дурдом, які называецца «саўком», і зажыць самастойна, народу, які нават імя свайго не памятае — беларусы, крывічы, ліцвіны…

8.

Прыезд Люды і размова са Славікам-бардам абудзілі і Андруся. І ў яго не спадаў цяжар з душы наконт лёсу сябра. Столькі часу прайшло, а ён не парупіўся нават яшчэ раз пацікавіцца ў міліцыі, хоць можна было проста патэлефанаваць… І няма яму цяпер апраўдання нібыта жыццёвымі клопатамі, тым самым бескватэр’ем, якога ён так і не пазбавіўся. Бо, як кажуць, апраўданні прыдумвае той, хто не хоча штосьці рабіць…

Ён паверыў Людзе, што Уладзя і сапраўды можа быць жывым. Можа, пакуль дакладна не вядома іншае, пакуль, як яна кажа, не пабачылі магілы… Чакала ж ягоная бабуля свайго мужа з вайны, не верыла той паперцы «загінуў без вестак», усё думала, што недзе ў палоне, медсанбаце ці ляжыць пакалечаны ў доме інвалідаў… Былі такія выпадкі. І нямала. Чакала, чакала, а таму больш замуж так і не выйшла… І колькі такіх удоў па Беларусі... А некаторыя ж дачакаліся: «жди меня, и я вернусь…» «Блін, прычым тут лірыка…» — раззлаваўся Андрусь на сябе. Але дзе ж Уладзя можа знаходзіцца ўвесь гэты час? У турме? Гэта адпала пасля першых жа росшукаў. У міліцыі б ведалі і не ўтойвалі. За мяжой? Эміграваў? Мажліва. Але ў яго не было падставаў, па-першае, з’язджацьуцякаць, па-другое, не было прычынаў так доўга хавацца і не адгукацца. Абавязкова азваўся б нейкім чынам, даў бы знак сябрам: мне, фронтаўцам ці таму ж Славіку-барду. Дый не такі ўжо й вялікі наш свет, каб у ім схавацца з канцамі можна было.

Значыць, калі ён можа быць жывым, то трэба шукаць. Дзеля Люды, дзеля сябе самога… Яго выкралі? Можа быць. Чуў пра такія выпадкі. І бывала, што вярталіся людзі з Каўказа — пакалечаныя фізічна, маральна зламаныя. Як журналіст ён у гэта верыў. Але сам з такім не сутыкаўся. Усё можа быць. Аднаго не павінна — не можа цяпер знікнуць чалавек бясследна, і каб ні міліцыя, ні родныя не знайшлі яго ці… ягоную магілу, хоць бы праз год, праз два… праз тры… Аднак і тут ён зноў пачынаў сумнявацца, бо адразу разумеў: няма надзеі, што Уладзя недзе жыве і не падае пра тое знаку. І ўсё ж — а раптам? Можа, сапраўды займеў нейкі бізнес — жылка такая ў яго была, — з’ехаў у Маскву ці Піцер да сваіх афганскіх аднапалчанаў, змяніў пашпарт і грамадзянства, ажаніўся і жыве сабе прыпяваючы, забыўшыся і на Беларусь, і на беларускасць, і на мары юначыя…

Але першыя спробы пошуку Андрусю нічога не далі. Не было такога чалавека, і ўсё. Нават аднафамільцаў-цёзак па ўсім былым СССР не знайшлося. Сідарэйчанка Уладзімір Лаўрэнавіч (дзякуй бацьку за рэдкае імя і прозвішча) ні ў якіх спісах пасля 1991 года не значыўся. Быў ён у ліку студэнтаў, быў сярод тых, хто служыў у Афганістане, і, аказваецца, узнагароджаны медалём «За адвагу», пра што Андрусь не ведаў, бо Уладзя не хваліўся, быў у спісах зніклых вясной 1991 года. А далей — цьма, цемень, цемра, цішыня, пустэча, пустэльня… Ні магілы, ні пазнакі нейкай, апроч: знік і знаходзіцца ў вышуку… Адзіны, апошні варыянт яму параіў праверыць ягоны рэдактар, з якім ён неяк падзяліўся сваім клопатам.