Алег Рукаль - На службе князя Радзівіла

Ян лікаваў. Напярэдадні бітвы на Уле ён не ўяўляў сабе, як ім абараніць сваю зямлю. Вельмі ўсё было падобнае да падзеяў гадавой даўніны. Зноў нашэсьце вялікага маскоўскага войска, і зноў яму супрацьстаяла малалікае ліцьвінскае. Ён імкнуўся адганяць ад сябе падобныя думкі, але ўнутры не чакаў ад гэтай выправы нічога добрага. Сваёй сьмерці ён не баяўся, але жахаўся ад думкі пра тое, што будзе з Марыяй, маці і сёстрамі, калі маскавіты нахлынуць у краіну. Даволі сьвежымі яшчэ былі ўспаміны аб тым, што яны чынілі ў Полацку. Але ўжо на пачатку сечы, калі ён убачыў, з якой лёгкасьцю яны зьміналі шыхты маскоўскага войска, яго настрой зьмяніўся. Ён паверыў у перамогу.

І вось цяпер, калі харугвы Радзівіла кіраваліся да Воршы, ён не сумняваўся ў тым, што яны перамогуць войска Сярэбранага. З такім гетманам і з такімі ваярамі ім не страшныя былі тыя пяцьдзясят тысяч маскавітаў.

Яны падыходзілі да Воршы, калі насустрач ім з лесу выскачылі некалькі вершнікаў і накіраваліся да князя Радзівіла. Ян знаходзіўся ўсярэдзіне калёны на добрай адлегласьці ад гетмана. Ён і яго таварышы ўважліва сачылі за размовай вестуноў з князем, спрабуючы даведацца, якую навіну яны прынесьлі. Між тым, у галаве калёны, побач з гетманам стала адбывацца нешта загадкавае. Шыхт рыцараў рассыпаўся, чуліся поўныя радасьці выгукі, трыюмфальна луналі харугвы з Пагоняй. Хутка па ўсім войску прайшла неверагодная вестка: войска Сярэбранага пераможана і адступіла да Смаленска. Спачатку ніхто нічога не зразумеў. Хто мог нанесьці паразу пяцідзесяцітысячнаму войску? Адзіным ліцьвінскім войскам, якое яму супрацьстаяла, былі дзьве тысячы вершнікаў паноў Кміты і Осьціка. Але не маглі ж яны разграміць вялізарнае маскоўскае войска!

Хутка, аднак, стала ведама, што адбылося. А здарылася наступнае. Атрымаўшы ад гетмана вестку пра перамогу на Уле, паны Кміта і Осьцік накіравалі ў горад Дуброўну вестуна з лістом, у якім напісалі пра разгром Шуйскага, і, між іншага, у некалькі разоў павялічылі сапраўдную колькасьць ліцьвінаў. Вестуна яны адмыслова накіравалі праз тэрыторыю, занятую маскавітамі ў разьліку на тое, што яго перахопяць. Так і здарылася. Маскоўцы перахапілі ліст і даставілі яго князю Сярэбранаму. З ліста князь даведаўся, што яму ўжо няма з кім злучацца для далейшага паходу ўглыб Літвы. Пры зьяўленьні на ягоным шляху войска пана Кміты ён палічыў гэты невялікі аршак за ўсё ліцьвінскае войска, што разграміла Шуйскага. Маскоўскі ваявода так і не адважыўся ўступіць у бітву і загадаў адступаць. І вось пяцідзесяцітысячнае войска без адзінага стрэлу стала ўцякаць ад атакі двухтысячнага аддзелу, так што ваяры пана Кміты гналі іх да Смаленска. Аграмадны абоз з дваццаці пяці тысячаў вазоў маскавіты пакінулі пераможцам.

У праўдзівасьць таго, што адбылося, складана было паверыць. Рыцары саскоквалі з коней, падалі на калені і дзякавалі Богу за гэты цуд. Толькі Госпад мог падараваць ім такую перамогу! Вялікае Княства Літоўскае была збаўлена ад маскоўскага нашэсьця.

Шлях назад стаў дарогай трыюмфу. Ва ўсіх буйных гарадах іх урачыста сустракалі і дзякавалі за зьдзейсьнены подзьвіг. Гетман павёў пераможцаў у Вільню і ўехаў у сталіцу на кані князя Шуйскага. Самога маскоўскага ваяводу з належнай яго званьню пашанай пахавалі ў Вільні на праваслаўных могілках. Да ног вялікага князя Жыгімонта Аўгуста кінулі захопленыя ў маскавітаў сьцягі.

Вестка пра паразу вялізнага маскоўскага войска засьпела Івана Жахлівага падчас баляваньня ў Маскве. Даведаўшыся пра разгром Шуйскага і пра ганебныя ўцёкі Сярэбранага, маскоўскі князь у гневе рынуўся ў лёхі Крамля, дзе трымалі захопленых у Полацку палонных. Там Жахлівы і яго прыслуга ў лютасьці выразалі вялікую колькасьць ліцьвінаў. Калі валадар Крамля ўдарыў дзідай полацкага зямяніна пана Быкоўскага, палонны рыцар ухіліўся ад удару, выхапіў з рук князя дзіду і паспрабаваў паканаць маскавіта, але, аслаблены за доўгія месяцы палону, ён дзейнічаў недастаткова хутка, і ахова пасьпела засекчы яго бердышамі.

З Вільні радзівілаўскія харугвы накіраваліся ў Нясьвіж.

Ян з нецярплівасьцю набліжаўся да замку. Адной з першых, каго ён убачыў пры браме, была Марыя. Яны пабеглі насустрач адно аднаму.

– Марыя!

– Ян! Ты жывы! Слава Богу!

Увечары Ян наведаў Марыю і распавёў ёй аб усім, што здарылася з моманту выхаду войска з Нясьвіжа. Перад тым як сыходзіць, Ян нарэшце набраўся сьмеласьці і прамовіў:

– Марыя, я хачу нешта сказаць табе.