Алег Рукаль - На службе князя Радзівіла

Два войскі сталі адно насупраць аднаго, і толькі засьнежанае поле падзяляла іх.

Вакол навісла цішыня, быццам надыйшло зацішша перад навальніцай. Войскі былі пашыхтаваныя, загады зробленыя. Цяпер заставалася даць сыгнал атакі і пачаць бітву. Кожны з некалькіх дзясяткаў тысяч ваяроў, якія сабраліся на полі, з трымценьнем чакаў, калі гэты сыгнал прагучыць, і думаў пра тое, ці давядзецца яму пабачыць неба, сонца і лес, калі ўсё скончыцца.

Ян глядзеў на гуфы маскавітаў, якія стаялі далёка, а ў яго перад вачыма паўставалі карціны нядаўняга мінулага. Ён успамінаў, як год таму непадалёк ад гэтых мясьцінаў праяжджаў па дарозе на Полацак, успамінаў Андруся Тура і Броніся Радыну, астатніх сяброў, што загінулі, успамінаў Марыю і тое, як яна праводзіла яго на вайну.

Князь Радзівіл Руды ў атачэньні некалькіх вершнікаў, сярод якіх быў ягоны шаснаццацігадовы сын Крыштап, заняў месца на ўзвышшы і аглядаў сваё войска. Жаўнеры былі пашыхтаваныя да атакі, над іх галовамі ўзвышаўся лес дзідаў і луналі харугвы з Пагоняй. Гэта была эліта ліцьвінскага войска, адборныя сілы, якія прайшлі не адну бітву. У іх перавазе над праціўнікам гетман не сумняваўся. Адзінае, што трывожыла, – іх было мала. Шыхты ліцьвінаў стаялі толькі насупраць непрыяцельскага цэнтру, супраць флангаў маскоўскага войска князю Радзівілу не было каго паставіць.

Гетман у малітве аддаў у рукі Госпада войска і сябе і махнуў булавой, падаўшы знак пачынаць бітву.

Атаку ўзначаліў Рыгор Хадкевіч, а з ім пайшлі ў бой почты Юрыя Зяновіча і князя Саламярэцкага.

Дзіды, якія дагэтуль глядзелі ўверх, нахіліліся ў бок ворага, вершнікі крануліся з месца і, павольна набіраючы ход, пайшлі на маскавітаў. Коні правальваліся ў снег, і Ян спачатку турбаваўся, што яны ня здолеюць набраць неабходнай хуткасьці, але, пераадолеўшы некалькі дзясяткаў сажняў, рыцары разагналіся і наўскапыт імчалі на ворага. Насустрач ім рушыла маскоўская кавалерыя. На сярэдзіне поля ваяры сустрэліся. Дзіды ўдарыліся ў шчыты і дасьпехі, забліскалі шаблі, пачуўся лязгат жалеза і чалавечыя крыкі. Бітва пачалася.

Лінія маскавітаў, што ўступілі ў бой, была значна даўжэйшай за ліцьвінскую, але ўжо пасьля першага сутыкненьня яна выгнулася ў сярэдзіне і даволі хутка парвалася. Маскоўскія ваяры, якія знаходзіліся на флангах, пачалі адступаць, а ліцьвіны працягвалі рух наперад, падмінаючы пад сябе варожае войска. Лёгкая маскоўская кавалерыя была няздольная на роўных супрацьстаяць закутым у браню цяжкім ліцьвінскім вершнікам. Толькі колькасная перавага магла забясьпечыць маскавітам перамогу.

Шуйскі выслаў у бой новыя аддзелы, і цяпер ужо ліцьвінскія ваяры пачалі адступаць. Князь Радзівіл таксама ўводзіў у бітву сьвежыя сілы, хоць у яго не было столькі жаўнераў у рэзэрве, колькі іх меў у сваім распараджэньні маскоўскі ваявода, і ён толькі назіраў, як ліцьвіны, пакінуўшы ззаду сябе вялікую колькасьць пасечаных і растаптаных маскавітаў, сутыкнуліся са сьвежымі сіламі праціўніка.

Вось і харугва, дзе служыў Ян Заранковіч, атрымала загад атакаваць ворага. Прагучаў сыгнал вайсковай трубы, і вышкаленыя, выдатна ўзброеныя радзівілаўскія ваяры ўдарылі па маскавітах. Магутным націскам яны скрышылі, зьмялі першыя шэрагі супрацьстаяўшага ім палка. Упершыню Ян так выразна зразумеў, што недарэмна іх так доўга ганяў на вышкалах пан харунжы. Ліцьвінская кавалерыя ў бітве пераўзыходзіла маскоўскую на некалькі парадкаў. Нічога не маглі зрабіць маскавіты з іх бліскавічнай атакай. Толькі вялізарная колькасная перавага пакуль уратавала праціўніка ад поўнага разгрому.

Дзіда Яна зламалася аб маскоўскі шчыт ужо на пачатку бітвы. Ён выхапіў шаблю і з усяе моцы сек ёю ворагаў. Пачаўся вельмі зацяты рукапашны бой. Увесь гнеў, які назапасіўся за мінулы год, вылілі ліцьвіны на ворага ў той дзень.

Мікалай Мяжэвіч ад пачатку бітвы знаходзіўся ў абозе. Яго плян заключаўся ў тым, каб незаўважна далучыцца да жаўнераў Радзівіла Чорнага і ўзяць удзел у сечы. Ён усё для гэтага падрыхтаваў: у Нясьвіжы набыў сабе зброю і добрыя жаўнерскія дасьпехі. Грошай трошкі не хапіла, ён папрасіў іх у Марыі, але яна адмовіла: спадзявалася, што брат усё ж ня пойдзе на вайну. Але малады Мяжэвіч зрабіў пазыку ў Заранковіча, і Ян дапамог яму з умовай нічога не казаць Марыі. У дарозе Мікалай ехаў за войскам, а ў Барысаве трымаўся разам з Заранковічам. Калі войска сустрэла маскавітаў і гетман даў загад шыхтавацца, Мікалай быў гатовы далучыцца да астатніх жаўнераў. Але ўсё пачалося вельмі хутка, і ён не пасьпеў набрацца сьмеласьці, каб пад’ехаць да рыцараў. Харугва Яна пайшла на ворага, а Мяжэвіч застаўся ў абозе разам з пахолкамі. Пачатак бітвы прайшоў на яго вачах. Шмат разоў ён зьбіраўся кінуцца на поле бітвы, але саромеўся таго, як усе людзі ў табары будуць глядзець на дзіўнага ваяра, які адзін без каманды паскакаў біцца.