Алег Рукаль - На службе князя Радзівіла

Мікалай ня ведаў, што рабіць. Ён дакараў сябе за нерашучасьць, думаў аб тым, што сапраўднае жыцьцё мінае без яго, але раптам гетман загадаў уступіць у бой аддзелу князя Рамана Сангушкі. Мяжэвіч паскакаў на фланг, дзе пачынала рухацца гэтая харугва. Ён трошкі спазьніўся, і яму ўсё ж давялося імчацца аднаму ззаду за шыхтом рыцараў, але цяпер гэта было ўжо ня важна. Ваяры князя Сангушкі сышліся з маскавітамі, і хутка Мікалай быў сярод іх. Як быццам з-пад зямлі перад ім вырас праціўнік, Мяжэвіч ударыў яго шабляй і далучыўся да астатніх ваяроў. Змагацца ў дасьпехах было нязвыкла, рухі былі не такімі хуткімі, як хацелася б. Ужо ў самым пачатку ён ледзь не атрымаў удар дзідай, але яго ўратаваў рыцар, які біўся побач. А потым усё закруцілася ў віры змаганьня. Гадзіны бітвы праляцелі, быццам хуткія імгненьні.

Рыцар, што дапамог Мяжэвічу, заўважыў за сьпінамі маскоўскіх ваяроў пярэдняй лініі баярына, які трымаў варожую харугву. Ён кінуўся наперад, каб яе захапіць і дэмаралізаваць праціўніка. Хутка праскочыўшы паміж двума маскавітамі, гэты жаўнер наблізіўся да баярына з харугвай і магутным ударам шаблі засек яго. Маскоўскі сьцяг зваліўся долу. Але храбры рыцар апынуўся адзін у атачэньні ворагаў. І, напэўна, загінуў бы, калі б не Мяжэвіч. Мікалай кінуўся ў атаку на двух маскавітаў, якія са сьпіны пагражалі яго таварышу. Аднаго ён забіў, іншаму перашкодзіў ударыць шабляй. Невялікая пляцоўка, дзе адбываліся гэтыя падзеі, раптам стала цэнтрам змаганьня на іхным фланзе, бо і ліцьвіны і маскавіты сьпяшаліся прарвацца да яе. Першыя – захапіць варожую харугву, другія – перашкодзіць ім. Мікалай быў у самай сярэдзіне гэтай сечы. Праціўнікі перамяшаліся паміж сабой і жорстка рубілі адзін аднаго. Вораг мог быць ня толькі наперадзе, але і ззаду. Спачатку вакол харугвы, якая ляжала ў сьнезе, было шмат маскавітаў, потым ліцьвіны сталі іх выціскаць. І калі Мікалай ужо вырашыў, што галоўная небясьпека мінула, ззаду на яго галаву абрынуўся магутны ўдар, усе паплыло перад вачыма, і ён споўз з каня.

Пасьля дзьвюх гадзінаў бітвы перавагу схілілі на свой бок ліцьвіны. Маскавіты завагаліся, пачалі адступаць. Паранены ваявода Шуйскі пасьпяшаўся ўратавацца ўцёкамі, а за ім пайшло і ўсё ягонае войска. Гэта адбывалася ўжо ў той час, калі на зямлю апусьціўся змрок. Наступіла ноч, ясная ад свьятла маладзіка. Ліцьвіны абрынуліся на маскавітаў, калолі іх дзідамі і секлі шаблямі. Супраціву яны амаль не сустракалі. Адступленьне маскоўцаў ператварылася ў панічныя ўцёкі. Частка ваяроў Шуйскага паспрабавала перайсьці па лёдзе Улу. Тонкі лёд ня вытрымаў такой вагі і праваліўся, зацягваючы захопнікаў у ледзяную ваду.

Войска праціўніка ліцьвіны перасьледавалі каля пяці вёрстаў. Уся гэтая прастора ўздоўж дарогі была запруджана целамі забітых маскавітаў. З той вялізарнай колькасьці ваяроў, якія выйшлі з Полацка, толькі пяць тысячаў вярнуліся назад у горад. Гэта быў поўны разгром войска Шуйскага. Самога князя, які спрабаваў схавацца ў лесе, забіў сякерай селянін з Іваньску. Раніцай яго цела прынесьлі да гетмана Радзівіла.

Мікалай Мяжэвіч вярнуўся да прытомнасьці ўначы. Ён ляжаў у футры ў рыцарскім шатры. Добра зроблены шалом уратаваў яго ад сьмерці – рана на галаве была неглыбокая, удар проста аглушыў яго. Ад пахолка – зусім юнага хлопца, які глядзеў за ім, ‑ Мікалай даведаўся, што шацёр належыць ваяру князя Сангушкі пану Кулеве, і рыцар гэты пад час бітвы аддаў загад вынесьці Мяжэвіча з поля. Размова Мікалая з пахолкам адбывалася ў той момант, калі ліцьвіны грамілі маскавітаў пад час іх уцёкаў.

Пан Кулева вярнуўся разам з астатнімі жаўнерамі толькі раніцай. Калі ён заўважыў Мікалая, то адразу накіраваўся да яго.

– Ці пан у парадку?

– Так.

– Дзякуй Богу! Сымон Кулева, – адрэкамэндаваўся ён.

– Мікалай Мяжэвіч. Дзякуй за тое, што двойчы пан уратаваў мяне.

– І табе дзякуй. Ты таксама выбавіў мяне. Адкуль ты зьявіўся?

– Я прыбыў сюды разам з харугвамі князя Радзівіла Чорнага, але я толькі спрабую паступіць да яго на службу і яшчэ ня ведаю, ці атрымаецца гэта.

– А я служу князю Сангушку. Магу дапамагчы табе паступіць да яго на службу, калі не атрымаецца з Радзівілам. І цяпер можаш трымацца разам з намі.

– Дзякуй.

Ліцьвіны атрымалі вялікую перамогу, але гэта была толькі палова справы. Заставалася яшчэ смаленскае войска, больш шматлікае, чым полацкае. І жаўнеры, не пасьпеўшы адпачыць пасьля цяжкой бітвы, выправіліся на Воршу. Гетман Радзівіл выслаў да паноў Кміты і Осьціка ганцоў з весткай пра перамогу над Шуйскім і загадам працягваць стрымліваць войска князя Сярэбранага.