Алег Рукаль - На службе князя Радзівіла

– Пан Каверскі, ці памятаеце вы мяне? – спытаў ён у рыцара, які зьдзіўлена глядзеў на яго.

– Не. З кім маю гонар?

– Я бачыў вас год таму ў карчме каля Полацка. Я быў у аршаку пана Вітковіча.

Пан Каверскі выскачыў з сядла.

– Ты быў там?

– Так.

– Што з вамі здарылася?

– Усе, акрамя мяне, загінулі.

– І Вітковіч?

– Так.

Пан Каверскі апусьціў галаву.

– А нас вестка пра захоп гораду засьпела ў Вільні. Мы толькі-толькі атрымалі ў людвізарні фалькон, але везьці яго ўжо не было куды. Ты прыбыў сюда з почтам князя?

– Так.

– А сёньня ўвечары не заняты службай?

– Не.

– Прыходзь да нас. Распавядзеш аб тым, як усё было ў Полацку.

– Добра.

– Я выпраўлю па цябе пахолка.

Увечары Ян наведаў пана Каверскага і даў яму справаздачу аб падзеях, што адбыліся ў мінулым годзе. У сваю чаргу, ад былога полацкага ваяра, які служыў цяпер князю Радзівілу Рудому, Заранковіч даведаўся, што ў Барысаве сабраліся пакуль толькі шэсьць-сем тысяч ваяроў. Не нашмат больш за тое, што было год таму, калі малалікае ліцьвінскае войска так і ня здолела нічым дапамагчы Полацку. Да гэтага часу толькі нямногія паны прывялі да найвышэйшага гетмана свае почты. У Барысаве знаходзіліся польны гетман Рыгор Хадкевіч і ягоны пляменьнік Ян Хадкевіч, чачэрскі стараста Юры Зяновіч, князь Раман Сангушка, рагачоўскі стараста Багдан Саламярэцкі, наваградзкі ваяводзіч Мікалай Сапега, луцкі стараста Богуш Карэцкі, пан Юры Тышкевіч. Астатнія магнаты і заможныя паны ў Барысаў пакуль не прыбылі, таксама як і паспалітае рушэньне. Што да рушэньня, то яно заўсёды зьбіралася павольна, а ў баявых дзеях істотна саступала рэгулярным войскам.

Гэтая размова яшчэ больш пацьвердзіла засьцярогі Яна ў тым, што пакуль раскладка сілаў далёка не на карысць Вялікага Княства Літоўскага. У той час як ліцьвіны павольна зьбіраліся ў Барысаве, на іх краіну рушыла аграмаднае маскоўскае войска. Як і год назад, здавалася, што мінулыя паразы нічаму не навучылі, быццам дарэмнымі і бязьдзейнымі былі рашэньні, прынятыя вальным соймам.

Мінула яшчэ некалькі дзён. Колькасьць войска нязначна павялічылася, але асноўныя сілы ўсё яшчэ не падыйшлі. І раптам па ўсіх харугвах прагучаў загад найвышэйшага гетмана выступаць. Князь Радзівіл павёў на ворага тых ваяроў, што былі ў шыхтах.

Маскоўскае войска ішло на Літву дзьвюма калёнамі. Першая – пад кіраўніцтвам князя Пятра Шуйскага – выйшла з Полацку ў нядзелю 23 студзеня 1564 году. Да войскаў, што знаходзіліся ў Полацку, паступіла ўзмацненьне са смаленскай, пскоўскай, наўгародзкай, тарапецкай і вялікалуцкай земляў, так што пад рукой князя Шуйскага было дваццаць пяць ‑ трыццаць тысяч ваяроў. Другая калёна, пад кіраўніцтвам князя Пятра Сярэбранага, ішла са Смаленска і налічвала каля пяцідзесяці тысяч жаўнераў.

Абедзьве групоўкі павінны былі злучыцца пад Друцкам і далей рушыць на Менск, Наваградак і Вільню. Іван Жахлівы плянаваў нанесці скрышальны ўдар у самае сэрца Вялікага Княства Літоўскага.

Перад гетманам Радзівілам паўстала дылема: ці дзяліць сваё нешматлікае войска і сустракаць кожную калёну паасобку, ці кінуць усе свае сілы спачатку на адно маскоўскае войска, а потым – на другое? У любым выпадку нельга было дазволіць злучэньня вялізарнага войска праціўніка.

Князь Радзівіл прыняў рашэньне з асноўнымі сіламі ісьці на полацкую групоўку, а каля дзьвюх тысячаў вершнікаў, пад кіраўніцтвам чарнігаўскага старасты Філона Кміты і амсьціслаўскага ваяводы Юрыя Осьціка, накіраваў пад Воршу з загадам як мага даўжэй затрымаць рух смаленскай калёны ўглыб Літвы. Неабходны быў час, каб спачатку разьбіць Шуйскага, а потым ісьці на Сярэбранага.

З Барысава войска гетмана зрабіла кідок да невялікай крэпасьці Лукомаль, што стаяла непадалёк ад Полацка. Князь Радзівіл разьмясьціўся ў фартэцы і прымаў зьвесткі пра рух праціўніка ад конных разьездаў, якія ён высылаў насустрач маскавітам.

26 студзеня ліцьвінскае войска выйшла з Лукомля, па лёдзе перайшло раку Улу каля мястэчка Чашнікі і заглыбілася ў лес. Непадалёк ад вёскі Іваньск, на полі каля Улы, што зрабіла выгін, абодва войскі сустрэліся лоб у лоб.

Маскавіты першымі выйшлі з лесу і занялі палову поля. Князь Шуйскі пашыхтаваў свае палкі ў баявыя пазыцыі і стаў чакаць выхаду праціўніка.

Трохі пазьней, з іншага боку, на поле вывеў сваіх жаўнераў князь Радзівіл. Пры гэтым ліцьвіны, выходзячы з яроў, парослых кустоўем, з цяжкасьцю маглі разгарнуць свае шэрагі. Бачачы, што праціўнік можа не ўступіць у бітву, маскоўскі ваявода загадаў сваім палкам адступіць назад, каб даць ліцьвінам месца і час для расстаноўкі і ўпарадкаваньня шэрагаў. Шуйскі меркаваў скончыць усё адным ударам, зьнішчыўшы як мага большую колькасьць ліцьвінскіх сілаў.