Сакрат Яновіч - Доўгая сьмерць Крынак

— Хваробу трэба вылежаць! — сказаў Сьцяпану цесьць. Неўзабаве ён прынёс яму табурэтку. — Тут, на ёй, будзеш есьці... Ты так не паддавайся бабам. Яны, каб менш работы мець, гатовы карміць чалавека з гаршка, — ён строга загадаў падаць ежу сюды, а сам сеў побач, як бы дапільноўваючы выкананьня сказанага ім.

Сьцяпану прапаў апэтыт. Суп ён яксьці праглынуў; другую-ж страву ўжо не адолеў. Было яму гідка й адначасова сьмешна. (У маленства Сьцяпан чухаў бацьку ў пяты — за тое атрымоўваў ад яго кожны раз па два злоты.)

— Дзякую вам. Я наеўся.

— Ты яшчэ ня дзякуй, еш, — старажаваў каля зяця цесьць. — Хто ня есьць, той не працуе, гэ...

— Яксьці ня хочацца мне...

— Эх ты... — стары ўладна ўсьпёрся рукою на калена. — Колькі даюць табе, скажы, на рабоце?

— Чаго даюць?

— Грошай.

Сьцяпан сказаў.

— Няшмат, — заключыў цесьць. — Гэта, дарагі, не заробак.

— Як на пачатак — нямала, — Сьцяпан улёгся ў пасьцелі: "Мусіць, цешча пасадзіла мяне на язык". — З часам павысяць.

— Гм, павысяць... На трыста злоты. Гэта добрае паненцы, — гаварыў ён зьвяглівым голасам. — Старшыня бярэ, дарагі, ня грошыкі, як ты, а яшчэ й падзарабляе, — стары кінуў на Сьцяпана насьцярожлівы позірк, быццам сказаўшы яму лішняе.

— Ён?!

— Ён, ня ён... Чаго вы там, скажы, не падзялілі паміж сабою, што ўжо сварыцеся?

— Я — са старшынёю? — Сьцяпан хоць і ведаў пра сувязі цесьця ў каапэратыве, але ўсё-такі зьдзівіўся ягонай праінфармаванасьцю. — Хто вам гэта казаў?

— Слухай, — цесьць абмінуў пытаньне, — ён не жадае табе зла. Ты кінь скакаць яму да вачэй. Справядліва табе кажу: зь ім многае магчыма. Гэта дзелавы чалавек і ты трымайся яго.

— Старшыня, хіба, уласьнік каапэратыву, што трэба зь ім дзяліцца?! злосьць, як віхор, скаланула Сьцяпанам. — Мяне не цікавіць тое, кім ён адчувае сябе. Я выдушу зь яго ўсё, што ён павінен зрабіць дзеля агульнай карысьці, пра тую размову Сьцяпан змаўчаў, трапна падумаўшы, што сваё абурэньне на шпікоўскія спробы шэфа лепш захаваць сабе: "Няма чым хваліцца!"

— Як хочаш, — сказаў цесьць.

Якраз увайшла Кіра, засьнежаная й зь вялізным пакункам, як здалося Сьцяпану, яблыкаў...

— Бач, Сьцяпан, што я купіла! — цешылася яна. — Пашанцавала мне: уваходжу я ў краму, ды вачом сваім ня веру — прывезьлі апэльсіны! — Кіра паставіла высокую торбу на падлогу й выбегла ў ванны, каб там павесіць памакрэлае на ёй футра. — Зараз будуць табе, Сьцяпанка, адменныя вітаміны... Сыцылійскія!

Вясёлая яна, калі ня трэба.

Цешча, усё роўна што з боязі перад дачкою, сьпешліва пазьбірала пасуду й узяла табурэтку; яна невыразна буркнула нешта наконт некранутага Сьцяпанам ежыва. "У гэтым доме ўсе ўсіх баяцца? — кампот Сьцяпан выпіў са смакам. Страх i падпарадкаванасьць — вось геній натоўпу!"

Назаўтра стары зноў быў дома раней звыклага часу. Мо' цярпеў ён ад тоеных няўдачаў? Адна Кіра як бы не прыкмячала зьмены ў побыце бацькі. Яна, зрэшты, часьценька выходзіла ў горад, нязьменна прыносячы яблыкі, якіх i без таго было дома ўдосталь. Сумленевіч — усхваляваны тым, што пачуў ад цесьця — забыўся на нямілую яму ажыўленасьць жонкі. I, празь які-небудзь год пасьля, ня мог ён дашукацца пачаткаў свайго няшчасьця з Кірай, пройгрышу, ад якога мужчына, як правіла, скоўзваецца ўніз. Валіцца ён без паратунку, самагубна!..

— Вось табе я скажу, — неяк гаварыў цесьць. — Даўно ёсьць аказія, якой ты ня бачыш. Так, во... Па шчырасьці кажучы, у цябе магла-б быць другая выплата, куды большая ад штатнай, во!..

— Якім цудам?

— Ля каапэратыву круцяцца замежныя кантрагэнты. Яны прыстойна плацяць за тое, што ім патрэбна.

— Паціху?

— Дурань ты, — сказаў цесьць. — Замежнікі даюць зарабіць у вадпаведнасьці з усімі трохсотпяцідзесяцьцю прадметнымі законамі нашай дзяржавы. Нічога нелегальнага там няма.

— I старшыня карыстаецца гэтым?

Ён адказаў Сьцяпану не адразу:

— А карыстаецца, карыстаецца... Улады ня супраць таго, каб чалавек багацеў з працы ўласных рук. У тым, што хтосьці мае проста мільёны ў вашчаднай касе, няма злачынства.

— Ого, калі гэта старшыня пасьпеў гэтулькі награбці, — Сьцяпан не сказаў цесьцю: "Вы каля судоў круціцеся, я веру вам". — Што-ж, малайчына!

— А ты ня сьмейся зь яго. Я з табою — усур'ёз...

— Што вы мне прапануеце?

— Я ўжо казаў табе.

— Зарабляць мне са старшынёй? Чаму-б не, але пра гэта я першы раз чую, ад вас, — адказаў Сьцяпан у дэкляматарскім тоне. — Мой шэф, калі што й гаварыў мне, дык толькі адны паскудзтвы, ажно сорамна паўтараць іх. Ён ня мае намеру ашчасьліўляць мяне дабрабытам, а я ня маю намеру напрошвацца яму ў супольнікі.