Сакрат Яновіч - Загоны

I дадае:

— Таня ўсяго раз купіла за гэты час.

Абое працуюць.

— Ого, дваццаць мінут да ад'езду аўтобуса, — сказаў Грыша. — Што яна робіць? — занепакоіўся. — Пабегла! Чаго ж яе панясло туды! — зазлаваў.

Юрка здагадауся, што тут Таня і яна зараз прыдзе.

Ён запытаў:

— Не сказала?

— Гаварыла, што ідзе на Рынак Касцюшкі, у Delikatesy накупіць цукерак для хросніцы, маем водпуск, едзем у вёску...

Сказаўшы гэта, Грыша паглядзеў на легкавую машыну Юркі і дакончыў:

—...халера, спознімся на аўтобус!

Падышоў шафёр і ні то запытаў, ні то сказаў:

— Едзем, пане кіроўнік.

— Так, так, — хутка адказаў Юрка і падаў руку Грышу:

— Ну, cześc, шчаслівай дарогі.

Развіталіся.

Юрка нырнуў у машыну, убачыў, як да Грышы падбягае Таня з пакуначкам у руцэ, яны загаварылі, ён паказвае рукою ўбок машыны. Машына кранулася і ехала, ад'язджала.

Юрка чуўся так, як бы вышаў з папяросаю ў зубах са складу бензіну.

Юрка бліскуча вытрымаў экзамены ў вячэрняй інжынерскай школе і неўзабаве назначылі яго кіраўніком. З аддзела кадраў прыслалі яму сакратарку, яна называлася Таня.

Юрка ўздрыгануў, пачуўшы яе імя, паглядзеў на зграбную незнаёмую Таню і запрасіў яе да сябе, у кабінет — растлумачыў ёй абавязкі.

Размова не цягнулася доўга, ён памаўчаў.

— Маю да пані просьбу, — загаварыў не сваім голасам.

— Слухаю, — яна насцярожылася.

I сказаў:

Дазвольце мне называць вас: «пані Тося».

Дзяўчына згадзілася.

Просьба была дурненькая і Юрка гаварыў да яе толькі — «пані».

Была калісьці такая размова. Гаварылі:

— Актывісты крычаць, што не даюць ім дзейнічаць! Але ж, калі ласка, дзейнічайце, колькі ўлезе!!

Юрка маўчаў, гаварылі далей.

— Ведаеце што? — не вытрываў Юрка. — Гэтае заахвочванне падобна да заахвочвання неграў на плантацыі. З той розніцай, што ёсць магчымасць ухіліцца ад такога заахвочвання.

Адзін паглядзеў на Юрку, бы на вар'ята, проста нічога не зразумеў з таго, што пачуў. Меў твар задаволенага нявольніка.

— Тое, што хтосьці камусьці не дае працаваць, выдумка гультаёў, — сказаў нявольнік.

— Працаваць, і працаваць? — сказаў Юрка. Ён думаў, як гэта выказаць?

Нявольніку ўсё ясна. Юрка сказаў:

— Працаваць і не мець вынікаў, гэта сумна. Капай яму, выкапай яму, паглядзі на яму, завалі яму, выраўняй зямлю, дзе была яма. I зноў капай яму...

Няясна сказана.

Але хтосьці дзесьці чуў пра такія практыкі з капаннем ямаў...

Юрка яшчэ раз сказаў:

— Праца павінна мець мэту. Калі я капаю яму, значыць яна мне патрэбна.

Прычым тут яма, думаў нявольнік. На яго наплывала санлівасць. А хтосьці каля яго сядзеў і думаў: дурненькія вы ўсе, я працаваў, добрасумленна дзейнічаў — прыходзіць сябра дзяцінства, што працуе ў высокапастаўленай установе і кажа: ты, пра цябе пыталі, што ты начоўп, цябе называлі ворагам, я бараніў цябе, кажу, які ён вораг, ён жа з маёй вёскі. Толькі, слухай, ціха, ша-а, нікому аб гэтым ні слова. Ведай, але сабе.

Балбаталі:

—Ніхто не капае ямы таму, што падабаецца капаць. Нават у спорце ёсць свая мэта...

Пачуўшы аб спорце нявольнік ажывіўся. Сказаў:

— Мы замнога думаем аб мэтах, а замала аб працы, дзейнасці.

Быў гэта ўсё-такі голас нявольніка. I голас Юркі:

— Праца для працы, не праца.

— Але і мэта без працы, не мэта, — нявольнік меў рацыю. Аж дзіва, што ён меў рацыю.

Юрка павіс.

— Чалавек не будзе намагацца не бачачы мэты (не помніць ужо хто сказаў?).

— Хто не хоча, то і з мэтаю не будзе працаваць, — нявольнік зноў меў рацыю.

Рацыю, ад якой было душна.

— Ну, так, — Юрка хацеў сказаць больш.

Нявольнік як бы пацяшаў яго, кажучы амаль уперабіўкі:

— Трэба працаваць, мэта сама прыдзе.

— Добра.

— Але.

— Так.

— Гм.

Доўга гаварылі.

Юрка быў далёка ад усіх і, калі знікалі яны на небакраі, Юрка сказаў:

— Час спаць, ужо адзінаццатая.

Нявольнік збіраўся да выхаду паволі і абыякава, як пасля гарачага дня на плантацыі недзе калісьці на Кубе ці ў Віргініі, хтосьці быў задаволены ім. Юрка не мог зразумець, адкуль бяруцца такія размовы? Гэта ад таго, што ёсць час, прыпомніў чыесьці словы.

На вуліцы крычаў п'яны голас і клікаў герояў, і страшыў героямі, і страшыў герояў, і доўга шумеў гэты п'яны голас.

Юрка заснуў на досвітку. Ён кідаўся на тапчане, яму снілася. Перад тым, як заснуць, ён думаў аб знаёмых і аб п'яным голасе на вуліцы...

Свядомасць мінулага часу пачынае мучыць ад дваццаць пятага года жыцця. Дагэтуль гарыць свядомасць будучага часу, а цяперашні час чалавек пражывае рэдка і трывае гэта мінуты, часамі некалькі гадзін, мо нат' дзень-два...