Сяргей Пясецкі - Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі

Аднойчы пані Юзэфа паехала ў мястэчка. Яна амаль кожны тыдзень ездзіць туды з суседзямі. Таму я застаюся дома сам за гаспадара. Калі яна ад’ехала, пачаў я дбайна ўсё абшукваць, што яна мае і дзе хавае? Але нічога падазронага доўга знайсці не мог. Нарэшце ў адным месцы на кухні за печчу, заўважыў расшатаную цэглу. Вынуў я адну цагліну і пасвяціў усярэдзіну. А там у скрутцы радыёапарат стаяў і вялікая батарэя. Мне нават страшна зрабілася, бо быў загад уладаў, каб радыёпрыёмнікі аддаць. А за праслухоўванне загранічных перадачаў павінна накладацца вельмі суровае пакаранне, нават пакаранне смерцю… Лепей за ўсё было ў нас у Савецкім Саюзе. У нас ніхто не забараняў слухаць загранічныя станцыі. Што праўда, ніхто і не слухаў, бо народ такіх прыёмных апаратаў не мае. Таму ўсё ў парадку.

Мне гэта вельмі не спадабалася. У выпадку правалу і я магу з-за гэтай буржуйкі загінуць!… Не магу я зразумець: як гэта можна рабіць супраць загадаў улады!… Ясная рэч, што ўлады гэтыя нямецкія. Але ж гэта ўлады, і калі што загадваюць, дык належыць паслухмяна выконваць. Бо хто чужой улады не слухае, той і сваёй не ўшануе!

Доўга аб тым радыё я думаў. Нарэшце вырашыў, што буду прыкідвацца, быццам нічога не ведаю. А ў выпадку чаго дык так і скажу, што нічога не ведаў, бо інакш бы тэрмінова даклаў. З таго часу я пачаў ставіцца да пані Юзэфы з вялікім недаверам. Аказалася, што і яна здранцвелая рэакцыяністка. Гэта пачварна, што палякі ніякай пашаны да ўладаў не маюць і грамадскага парадку не прызнаюць!

Цяпер я легальны чалавек і нікога не баюся. Пані Юзэфа вырабіла ў гміне для мяне дакументы. Сказала, што гэта ёй даволі шмат каштавала, але цяпер мы можам жыць без страху, бо ўсё ў парадку. І як яна гэтага дамаглася, паняцця не маю. Але я цяпер маю метрыку і шасцімесячнае пасведчанне, выдадзенае на падставе метрыкі. Мянуюся цяпер Ян Бусько, народжаны ў 1919 годзе ў вёсцы Дакудава, Лідскага павету. Акрамя таго маю пасведчанне з ПКУ аб няздатнасці да вайсковай службы і яшчэ адно, з тутэйшай гміны, аб тым, што працую сельскагаспадарчым рабочым у фальварку Буркі. Карацей, усё ў парадку. Пані Юзэфа навучыла мяне троху размаўляць па-польску, і я ўжо няблага гэтую мову разумею. І нацыянальнасць у мяне зменена: беларус.

На пачатку студзеня пані Юзэфа паведаміла мне, што Савецкі Саюз падпісаў “атлантычную хартыю”.

– Што гэта такое? – спытаўся я.

– Гэта, – адказала яна, – вельмі важны палітычны дакумент, якім гарантуецца тэрытарыяльная непарушнасць асобных дзяржаў. Такім чынам нават малыя народы будуць абаронены ад захопу з боку дзяржаў моцных і агрэсіўных.

Сказаў я ёй, што гэта безумоўна вельмі добра. Але ведаў, што нічога ў гэтым добрага няма, усяго толькі хітрыкі капіталістаў, каб утрымаць у сваіх руках тое, што нарабавалі ў іншых народаў. Польшча, напрыклад, захапіла тую частку Беларусі, а таксама Украіны, якая павінна была належаць агульнай радзіме народаў Савецкага Саюзу!… Я гляджу на гэту пані Юзэфу як на троху дурнаватую, бо яна так моцна верыць у тыя подпісы, хартыі і дамовы, быццам зусім не разумее, чаго гэта варта. Гітлер у 1939 годзе падпісаў дамову з Савецкім Саюзам, а ў 1941 годзе на той самы Саюз вераломна напаў. Тое ж самае і з “хартыяй атлантычнай”. Пэўна, нехта хоча некага ашукаць і дымавую заслону пушчае.

Перад Калядамі пані Юзэфа купіла для мяне новыя добрыя боты. Мы спецыяльна па іх на рынак ездзілі. Яна таксама дала перарабіць для мяне адзенне аднаго са сваіх сыноў. І зараз я выглядаю вельмі элегантна. Ніколі ў жыцці такой прыгожай вопраткі не меў. Нягледзячы на гэта, мне дужа не падабаецца, што яна эксплуатуе маю працу як памешчыца. Што праўда, яна таксама працуе. Нават болей за мяне работы мае, бо і карову доіць, і свінняў корміць, і гатуе, і праннем займаецца, і хлеб пячэ, і па гаспадарцы што трэба робіць. Занятая ад ранку да ночы. Але ж яна буржуйка, якая пад прыстойным сацыялістычным ладам павінна быць забітая адразу. Таму прыкра мне працаваць на яе. Не дзеля гэтага я ў школах вучыўся і з’яўляюся камсамольцам і афіцэрскае званне маю. Але мушу трываць, пакуль сітуацыя да лепшага зменіцца.

Некалькі разоў ездзіў я з ёй у мястэчка гандляваць. Мусілі бульбу і збожжа прадаваць, каб былі грошы на гаспадарчыя выдаткі. Каня яна ў суседзяў пазычала, бо свайго няма, паколькі савецкія ўлады яе коней рэквізавалі. Яна вельмі на гэта наракала і казала, што такімі ўчынкамі толькі дзяржаву нішчаць і сабе шкодзяць. Не можа зразумець таго, што яе коні і каровы дзе-небудзь у іншым месцы больш патрэбны. А можа, нават узяты для працы па абароне Савецкага Саюза. Зразумела, што без каня цяжка абысціся. Але дзяржава павінна быць на першым месцы. Бо сама яна сабе дасць рады. Буржуі з любой сітуацыі выкруцяцца. Сказала ж мне нядаўна, што грошы на куплю каня збірае, бо інакш увесну не дамо рады з працаю ў полі. Аказалася, што за савецкай уладай ёй суседскія мужыкі дапамаглі зямлю ўзараць. Дурныя ж тыя польскія мужыкі, што дапамагаюць памешчыцы. Я пакуль іх не ведаю. Але цікава ўбачыць, як яны жывуць. Бо тыя, якіх у мястэчку на рынку бачыў, дык вельмі заможныя. Апранутыя добра. Усе маюць скураныя боты. А ў аднаго нават гадзіннік заўважыў. А можа, гэта ўсё не мужыкі, а памешчыкі? Таму цікава, каго яны эксплуатуюць, каб у такой раскошы жыць і шыкоўна апранацца? Я хачу ў гэтых справах канчаткова разабрацца, бо вельмі яны для мяне незразумелыя. Заўважыў я нават маладых суседскіх хлопцаў, якія часта на веласіпедах у накірунку мястэчка ездзяць, таму спытаў у пані Юзэфы: