Сяргей Пясецкі - Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі

– Хто гэта такія, што веласіпедамі раз’язджаюць?

А яна сказала:

– Суседскія хлопцы. Ім зручней па малых справах веласіпедамі ў мястэчка ездзіць, чым возам. У некаторых мужыкоў савецкія ўлады не здолелі веласіпеды адабраць, бо тыя добра іх схавалі. А гэта вельмі выгодна. Я два веласіпеды мела: мужчынскі і дамскі. Але ў мяне, як першая партыя вашых салдатаў прыйшла, адабралі абодва.

Так, дзіўная гэта краіна! Нават мужыкі веласіпедамі ездзяць. І адкуль яны іх узялі? Пані Юзэфа мне казала, што веласіпеды прадавалі ў магазінах у растэрміноўку… Добра жылося рэакцыяністам у той капіталістычнай Польшчы.

А аднойчы ў мяне была дужа страшная прыгода, думаў нават, што загіну. Я жудасна напалохаўся і не забуду таго ніколі ў жыцці. Вось паехаў я з пані Юзэфай у мястэчка на гандаль. Пані Юзэфа даволі хутка прадала авёс і ячмень, потым купіла што трэба для гаспадаркі. А паколькі конь у нас быў пазычаны ў суседзяў, дык яна не хацела доўга ў мястэчку марудзіцца. Таму мы адразу паехалі назад. Едзем сабе і размаўляем. Я па баках гляджу і за ўсім уважліва назіраю. Дамы паўсюль ладныя. Пэўна, у кожным нават падлога ёсць. У вокнах фіранкі і кветкі. Таму ўсё гэта мяне цікавіла. Мінулі мястэчка і раптам я здалёк заўважыў нейкі вайсковы атрад. Спытаўся ў пані Юзэфы:

– Хто гэта можа быць?

А яна цалкам спакойна адказвае:

– Немцы. Тут іх кавалерыйскія атрады дарогі патрулююць. А часам аўтамабілямі ездзяць.

Як я пачуў “немцы”, дык адчуў, што сэрца маё ў грудзях замерла. Спынілася і не працуе. Вось так… Думаў нават, што памёр. Мы далей едзем, а немцы насустрач нам валяць. Я нават хацеў саскочыць з возу і ўцякаць. Але куды там уцячэш? Дагоняць, бо ўсе ж вершнікі. І мясцовасць была невыгодная для ўцёкаў. Акрамя таго я зусім страціў уладу над рукамі і нагамі.

Зраўняліся мы з немцамі. Атрад іх быў малы. Можа з дваццаць вершнікаў. Але які атрад! Напэўна, лепшых кавалерыстаў з усёй гітлераўскай арміі адабралі. Коні дужыя, сытыя, ажно ільсняцца. Я ў Расіі ніколі такіх не бачыў. Вупраж на іх акоўкай блішчыць і ўся з добрай скуры зробленая. Мужыкі як ільвы. Адзенне на іх ахайнае, шэрага колеру. Узброены магутна. Нічога дзіўнага, што такія салдаты перамагаюць. Пэўна, нават мяса ядуць штодзённа, а не як нашы салдаты, смярдзючую рыбу. І тую не заўсёды даюць. Бо часам па тыдню і дольш толькі спляснелыя сухары ядуць, што па шмат гадоў на складах праляжалі.

Вось зраўняліся яны з намі. Мне дыханне ў грудзях сперла, і я толькі гляджу на іх. Хацеў вочы заплюшчыць, але павекамі варухнуць не мог. А на плячах дык быццам мне хтосьці пад кашулю снегу насыпаў. “Прапаў, – падумаў я, – засякуць мяне за польскую буржуйскую справу. І ніхто ў Савецкім Саюзе не даведаецца, як я геройскай смерцю загінуў!”

Адзін з кавалерыстаў каля нас затрымаўся і нешта звярнуўся да мяне па-польску. Але я яго не зразумеў, бо мова яго была нейкая дзіўная. Аднак пані Юзэфа адразу пачала яму нешта па-нямецку гаварыць. Дык ён ёй пасміхнуўся нават і яшчэ нешта сказаў. А яна яму смела і гучна адказала. І таксама шпарка сакатала, як і ён. Бачу: немец да мяне голаў схіліў і нешта спытаўся. І пані Юзэфа на мяне зірнула і нешта сказала. А я сяджу цалкам здранцвелы.

Нарэшце пакінуў нас немец у спакоі і паехаў хутка сваіх калегаў наганяць. Таму і мы ў дарогу рушылі. Праз некаторы час пані Юзэфа спыталася ў мяне:

– Чаго ты так моцна напалохаўся?

– Зусім, – адказваю ёй, – я не спалохаўся. А нават цалкам наадварот: раззлаваўся.

А яна сказала:

– Нават немец гэта заўважыў і спытаўся, што з табою. Я сказала яму, што ты хворы і што вазіла цябе ў мястэчка да доктара.

– Гэта я ад злосці так з твару змяніўся і збляднеў. Бо мне вельмі хацелася таго немца грунтоўненька збіць за тое, што яны так подла напалі на Польшчу ў 1939 годзе. Але баяўся, каб не наклікаць тым прыкрасцяў на пані.

А яна на гэта сказала:

– Нічога. Трэба яшчэ некаторы час патрываць. І ім канец прыйдзе. Англічане нас дакладна ад гэтай гітлераўскай заразы вызваляць.

– Так. Уся надзея на Чэрчыля! – сказаў я і дадаў: – Але ж пані па-нямецку балакае як немка!

– Вельмі добра не размаўляю. Але здолею ўсё сказаць і зразумець, бо ў гімназіі гэтую мову вучыла. Па-французску я лепей гавару.

Дзіка падазроным мне гэта здаецца! Ці не з’яўляецца яна англійскай агенткай? Бо і радыё патаемна слухае. І замежныя мовы ведае. І такая смелая. Вельмі ўсё гэта падазрона! Я мушу быць з ёй асцярожным.

3 лютага 1942 года.

Фальварак Буркі.

Пасля той сустрэчы з немцамі я болей у мястэчку не быў. Калі трэба было ў наступны раз ехаць, дык я ўсё ў дарогу падрыхтаваў, мяхі бульбы на сані наладаваў і кажу пані Юзэфе: