Сяргей Пясецкі - Запіскі афіцэра Чырвонай Арміі

– Добры вечар, матуля! Можа, вам дапамагчы дроваў напілаваць?

Яна паглядзела на мяне і пытаецца:

– А ты адкуль тут узяўся?

– З лесу, – кажу. – У мяне вялікае няшчасце здарылася. Забралі мяне ў войска гэтыя праклятыя бальшавікі, прывезлі ажно ў Вільню, а як Гітлер на іх напаў, дык самі ўцяклі, а мяне на згубу пакінулі. Цяпер не ведаю, што рабіць. Дадому не траплю, бо гэта далёка. А тут таксама жыць няма як. І немцаў я вельмі баюся. З-за гэтага далей ад людзей трымаюся і па лясах хаваюся. Ужо цэлы тыдзень хлеба не еў. Можа прадасце мне хаця б кавалачак?

А яна кажа:

– Дам я табе есці, толькі спачатку справы па гаспадарцы скончу. А немцаў не бойся. Дарогу адсюль далёка бачна. Калі якая небяспека, дык у лес пойдзеш. Там цябе ніхто не злапае. А цяпер, калі хочаш мне дапамагчы, дык нарыхтуй дроваў для печы. А я пайду каровы выдаіць.

Схапіў я сякеру і давай дровы малаціць. Вельмі стараўся, каб ведала, што я не лянотнік. З голаду ў мяне галава круцілася, але працаваў з усёй моцы. Яна тым часам карову выдаіла і сказала мне дровы на кухню занесці. Пазаносіў я туды ўсё, што насек, а яна пад плітой агонь распаліла і пачала вячэру гатаваць. Мяне папрасіла сесці і, працуючы, размаўляла са мной. Некалькі разоў навонкі з хаты выходзіла на дарогу паглядзець: ці не ідзе хто чужы. А мне сказала:

– Ты не бойся. Тут народ толькі польскі. Немцаў і бальшавікоў не любяць. Калі нават цябе хто і ўбачыць, дык нікому не скажа. Зрэшты ніхто цябе тут і не ўбачыць, бо я асобна жыву. Гэта маёнтак Буркі.

Як растлумачыла яна мне, што такое маёнтак, дык я ажно здранцвеў ад страху. А потым спытаўся:

– А дзе ваш памешчык?

– Няма, – адказала яна. – У Англіі. Служыць там у польскім войску.

– А памешчыца дзе?

– Я памешчыца.

Хаця я быў страшэнна галодны і змучаны, але ўсё роўна смяяцца пачаў. Ведаў, што дрэнна раблю, але стрываць не мог. Бо я столькі наслухаўся і столькі ў кніжках і перыёдыцы начытаўся аб тых крывасмоках, польскіх панах і памешчыках! Як ходзяць у золаце, жывуць у раскошы і здзекуюцца з мужыкоў. А тут нейкая баба, абы як апранутая, спрацаваная, рукі ад работы ажно чорныя, кажа мне, што яна памешчыца. Я нават падумаў, што кпіць з мяне. А яна кажа:

– Чаго ты зубы ашчэрыў?

Дык я і не ведаў, што рабіць, а таму праўду ёй сказаў:

– Забаўна мне ад таго, што вы самі працуеце і кажаце, што вы – памешчыца.

– Так яно і ёсць! – сказала яна. – Мы тут усе працавалі. Мелі ў добрыя часы дзеўку і парабка для работы, але і для нас працы не бракавала. А цяпер адна засталася, таму сама і працую. Але цяжка мне ўпраўляцца, бо бальшавікі нашу гаспадарку зусім знішчылі. Забралі ўсіх коней і тры каровы. Адну толькі пакінулі… найгоршую. Двух сыноў маіх у войска ўзялі, і яны не вярнуліся. Муж таксама. Так наша праца столькіх гадоў засталася змарнаванай. Але найбольш сям’і мне шкада, бо не ведаю, ці вернуцца яшчэ калі дадому і ці ўбачымся зноў.

Падумаў я, што магчыма ў тым, аб чым яна кажа, крыху праўды і ёсць. Але чуць гэта мне было вельмі дзіўна.

Дала яна мне паесці. І яшчэ як! З самога таго часу, як з горада выйшаў, так не еў. Тым часам яна мяне пра розныя рэчы выпытвала. Хто такі? Адкуль паходжу?… Дык я ёй усё схлусіў. Сказаў, што быў узяты ў войска як прызыўнік і ў самім войску радавым служыў. Што перад тым у калгасе працаваў. І бальшавікоў моцна праклінаў. Разам са Сталіным. Бо ведаў, што палякі яго страшэнна не любяць. Але яна не лаялася ні на бальшавікоў, ні на немцаў, ні на Сталіна. Толькі распытвала мяне і слухала ўважліва. Пасля сказала:

– Што ты далей збіраешся рабіць? Калі далей у дарогу пойдзеш, дык я дам табе бохан хлеба і кавалак сала. Удалося мне крыху збожжа ад рэквізіцыі схаваць, таму я жыта на жорнах мялю і хлеб выпякаю.

Тут я ўсклікнуў:

– Матулечка, любая! Не ведаю я, куды ісці. Калі пайду ў лес, дык дзе-небудзь з голаду загіну, альбо немцы мяне сцапаюць і заб’юць. Ці не мог бы я тут у вас застацца? Рабіў бы ўсё, што толькі скажаце. Еў бы, што дасцё. А пазней, можа, што і зменіцца.

Падумала яна і кажа:

– Добра. Заставайся пакуль тут. А потым паглядзім, што будзе. Спаць дзеля бяспекі будзеш у адрыне. Пайшлі, месца табе пакажу.

Узяла яна ліхтар. Дала мне стары кажух і коўдру. Наліла бутэльку вады, каб я меў што папіць уночы. І пайшлі. Ліхтар яна пад кажухом несла, каб святла ўначы здалёку бачна не было.

Прыйшлі мы ў адрыну. Яна ў адным месцы спецыяльна ўкладзеныя там дошкі вынула і пасвяціла мне ўсярэдзіну. Гэта была схованка, якую цяжка знайсці. Растлумачыла яна мне, што дзверы ў адрыну на ключ замкне, але са схованкі ёсць лаз пад дахам. Таму ў выпадку небяспекі я магу да рава ўцячы і адтуль хмызамі ў лес збегчы. Запэўніла яна мяне, што ўначы тут будзе спакойна, бо немцаў паблізу нідзе няма. А да мястэчка адсюль далёка. Замкнула адрыну і пайшла.