Уладзімір Някляеў - Цэнтр Еўропы

Ён пайшоў, лед зьве ногі цягнучы… Не таму, што аб’еўся — ён наогул быў вялы.

Аказалася, беларус. З Ваўкавыску. Я і не ведаў, што такі горад ёсць. З назвай, нібы ваўкі ў ім выюць… Ён там барацьбітам нейкім быў, змагаўся за нешта. Як яны, такія вялыя, там змагаюцца?..

І я не зразумеў: за што? «Каб Расія, — ён сказаў, — не заняла Беларусь». А нашто Расіі Беларусь займаць, калі Беларусь і так Расія?..

Звалі яго Святаславам. Такое беларускае імя — у Расіі не пачуеш. Святая слава, святы абавязак, святая айчына… Наслухаўся я гэтага ў войску — чуць не мог.

Ён падышоў да акна ў маім нумары і глядзеў доўга.

«Там недзе, — за туман паказаў, — замак, дзе Гамлет жыў, павінен быць».

Я спытаў: «Ну і што?..» — і ён уздыхнуў, у туман угля­даючыся: «А тое, што Шэкспір…»

— Што Шэкспір?..

— А тое…

— Што тое?..

— Калі б у нас быў Шэкспір, дык была б і гісторыя… Усё было б інакш…

— Што інакш?..

— Усё…

Што ў іх магло быць інакш, калі мы разам у Савецкім Саюзе былі? А калі мы разам у Савецкім Саюзе былі, дык пры чым Шэкспір?..

Гаварыў ён, трохі заікаючыся: «У нас бы­быў… дык бы­бы­ла б…» Мянушку б яму якую, дык Бабыб са­ мае тое было б. Я так і сказаў: «Давай Бабыбам назы­ ваць цябе буду, на Святаслава ты не выглядаеш», — і ён кіўнуў, галавы ад акна ў тумане не павярнуўшы:

«Называй…»

У святле ваконным, хоць і туманным, я разгледзеў, што ён старэйшы за мяне — і тым не менш называй яго, як хочаш… І толькі цяпер ён спытаў: «А цябе як назы­ ваць?»

— Ражном.

— Ражном дык Ражном…

Не, на разборкі такіх не пасылаюць. Нечым ён на таго піцерскага хлапчука, які павесіўся, быў падобны. Толькі падстарэлы… Дык я і падумаў: «Можа, яго скары­ стаць?..» Не адразу падумаў, а тады, калі ён сказаў, што рабіць збіраецца.

Ён нарадзіўся ў Ваўкавыску, потым у Мінску жыў, дзе ганялі яго за барацьбу, у каталажку садзілі. З ра­ боты пратурылі… Шукаючы, дзе прытуліцца і на кава­ лак хлеба зарабіць, ён вярнуўся ў Ваўкавыск. Бацькі памерлі, хату адразу па іх смерці ён за капейкі прадаў, прытуліўся ў брата стрыечнага. Уладкаваўся на пошту, дзе брат паштарыў — і абодвух іх выгналі, хоць на ўсю по­ шту толькі і паштароў было, што ён ды брат. Звольнілі іх праз тое, што яны ў пікет сталі: ён брата, які прытуліў яго

і дапамог яму работу знайсці, у пікет зацягнуў, каб таго на пару з ім выгналі! І дзеля чаго зацягнуў, каб выгналі?.. Каб вуліцы Суворава ў Ваўкавыску не было, не хацеў ён газеты на вуліцу Суворава насіць.

У мяне таксама ёсць брат стрыечны, на гісторыю за­ палы, дык ён неяк расказаў мне, які бяздарны быў па­ ход Суворава праз Альпы, дзе без аніякага толку проць­ ма людзей загінула, памарозілася… Але ж напляваць на тое, бо калі яно было? Так што я зноў не ўцяміў: «Пры чым Сувораў?..»

Адусюль выгнаны, Бабыб не ведаў, як далей быць, і нехта яму сказаў, што беларусаў, якія змагаюцца, за мя­ жой прымаюць. Адразу ўсё ім даюць.

Пазычыўшы грошы ў брата, які прадаў паўхаты і га­ товы быў, мусібыць, прадаць апошняе, каб толькі ад яго пазбавіцца, ён купіў тур па Скандынавіі, прыехаў — ніхто і нічога не даў. Апроч месца ў лагеры для бежанцаў. Але цяпер і таго не стала: яму адмовілі ў палітычным пры­ тулку і ён падпаў пад дэпартацыю. Таму збег з лагера, надумаўшы ці падпаліць што­небудзь, ці ўзарваць, ці на­ ват каго­небудзь забіць, каб ці сесці ў турму, ці ў клініку патрапіць для псіхічна хворых. Абы дахаты не вяртац­ ца. А падпаліць што­небудзь ці забіць некага надумаў, бо, калі проста ўкрасці, ці яшчэ ўтварыць што­небудзь такое, не цяжкае, дык не пасадзяць, усё адно дэпартуюць.

Зусім выпадкова, рэчы падносячы, ён пабываў у ней­ кай клініцы для псіхаў — там хораша. Жывуць шведы, на галаву хворыя, так, як беларусам, на галаву здаро­ вым, і не снілася.

Ён не быў хворым, не. Я ведаў такіх людзей, яны нібы не самі жывуць на свеце. Быццам нехта іх жыць змушае. Такіх пасылаюць на такое, на што іншага не пашлеш. Іншы, не такі, не пойдзе. З такіх робяць жывыя міны.

Вось я і ўзважваў: на пасланца яго скарыстаць, калі сам ён не пасланец, ці на шведа?..

Я дапускаў яшчэ, што ён можа быць пасланцам, але ўжо толькі з­за звычкі нічога магчымага, хай нават са­ мага неверагоднага, не выключаць. Выключыць можна было толькі тое, што ён швед.

Пасланца, калі ён пасланец, можна перакупіць… Я сказаў яму, што, калі ўжо наважыўся ён некага кончыць, дык магу прапанаваць, каго… Ён не здзівіўся, а мяне здзівіў, коратка кінуўшы, ад вакна не павярнуўшыся:

— Толькі не жанчыну.

Я дык хоць бы павярнуўся… І спытаў бы найперш не пра тое, каго? — пра што ён па сутнасці спытаўся, — а пра тое, за колькі?.. Дый хто заўгодна іншы павярнуўся б і пра тое самае спытаў…