Сяргей Кавалёў - Як пакахаць ружу

Але, зноў жа, толькі — у цэлым, i калі павышэнне якаснага ўзроўню, зразумела, не выклікае ніякіх праблем, то прыкметнае павелічэнне колькасці маладых аўтараў стварае відавочныя праблемы перад выдавецтвамі i рэдакцыямі, тым больш, што чытацкая цікавасць да нашай паэзіі падае, i падае не толькі па віне кнігагандлю i саміх паэтаў. Так, калі ў 20-х гадах кожны пісьменны юнак ведаў на памяць дзесяткі вершаў Міхася Чарота i Паўлюка Труса, то зараз цяжка знайсці выпускніка сярэдняй школы, які б помніў тры-чатыры беларускія вершы са школьнай праграмы альбо хаця б чуў пра таго ж Міхася Чарота.

Мы радуемся з'яўленню мноства новых імёнаў у рубрыках «Упершыню ў нумары», «Паэтычны дэбют» i г. д. i не задумваемся, як потым гэтыя аўтары будуць друкавацца без рубрык.

Канечне, вельмі проста параіць больш выдаваць добрых паэтаў i менш—дрэнных. Але на чый густ — добрых, на чыю ацэнку—дрэнных? Усё проста, калі перад намі — стопрацэнтны графаман i бездапаможнасць яго твораў — відавочная. A калі ён — трыццаці-працэнтны, а на паліцах кнігарняў пыляцца дзесяткі зборнікаў пісьменнікаў куды ніжэйшага ўзроўню?

У нашу паэзію акрамя сапраўдных паэтычных талентаў i яўных альбо прыхаваных графаманаў, акрамя талентаў празаічных, драматургічных, "крытычных (якія пачынаюць звычайна з паэзіі) усё больш прыходзіць юнакоў, якія захавалі ў сабе нейкім чынам любоў да нацыянальнай культуры i мовы альбо палюбілі яе пад уздзеяннем твораў Уладзіміра Караткевіча. Заканамерна, што любоў да Бацькаўшчыны, да гісторыі i будучыні роднага краю выяўляецца перш за ўсё ў паэзіі. I калі нікога не здзіўляе, што на беларускай мове паўсюдна размаўляюць амаль толькі адны пісьменнікі, чаму кагосьці дзівіць, што амаль усе, хто гаворыць па-беларуску, — па-беларуску пiшуць?

I ўсё ж павелічэнне колькасці маладых аўтараў, пры ранейшых рэдакцыйна-выдавецкіх магчымасцях i пэўным змяншэнні чытацкай аўдыторыі, уяўляецца не галоўнай праблемай маладой паэзіі. Куды больш непакоіць падабенства i сярэднеўзроўневая невыразнасць твораў большасці маладых i пачынаючых аўтараў, усеагульнае пакланенне i падчыненне паэтычным канонам, нешматлікім нацыянальным стэрэатыпам, наследаванне нейкай агульнай традыцыі (кім? чыёй?) i невыразнасць альбо пэўная адсутнасць традыцый канкрэтных, на ўзроўні паэтычнай школы i блізкасці творчых манер. Мы ж па-ранейшаму не адрозніваем, па сутнасці, паэтычную традыцыю ад традыцыі духоўнай, i ў тым значэнні, у якім маладых паэтаў заклікаюць вучыцца ў Купалы, Коласа, Багдановіча, можна прапанаваць ім вучыцца ў Васіля Цяпінскага альбо Сяргея Палуяна. З усёй беларускай паэзіі, як ні дзіўна, толькі ў вершах Уладзіміра Жылкі знойдзем мы далейшае развіццё мастацкіх прынцыпаў Максіма Багдановіча, a ў сучаснай паэзіі ix уплыў адчуваецца хіба што ў кнізе Алега Мінкіна «Сурма».

Ёсць у маладых аўтараў адна цудоўная рыса: яны дазваляюць сябе крытыкаваць. A калі дакладней — дазваляюць крытыкаваць ix, што спрыяе творчаму самаўдасканаленню i хоць нейкаму адчуванню сваіх недахопаў i сапраўдных, рэальных магчымасцей. I ўсё ж падуладнасці крытычнаму ўздзеянню зусім недастаткова для нармальнай творчай вучобы. Маецца на ўвазе менавіта творчая вучоба i адзіная, па сутнасці, нармальная праява яе — штогадовы семінар маладых пісьменнікаў, але i ён мае больш ацэначна-канстатацыйны характар.

Практычна-дзейснае выхаваўчае ўздзеянне на маладых аўтараў аказваюць у сваёй нялёгкай паўсядзённай працы літсупрацоўнікі газет i часопісаў (пазней — рэдактары выдавецтваў), яны ж i шмат у чым фарміруюць густ i кірунак развіцця пачынаючага пісьменніка: друкуюць адзін верш i не друкуюць другі, знаходзяць канкрэтныя пралікі альбо абыходзяцца агульным непрыманнем пэўнага стылю. Дай бог, каб гэтае ўздзеянне прыносіла толькі карысць i не фарміравала імкненне да гладкапісу, да творчага прыстасаванства, да спасціжэння вышэй упамянёных канонаў i стэрэатыпаў, дзеля найкарацейшага i найхутчэйшага шляху ў друк, а затым i яшчэ далей...

I яшчэ колькі слоў на заключэнне. Маладая беларуская паэзія занадта самаізаляваная i амаль не ўзаемадзейнічае з паэзіяй гэтага ўзросту іншых рэспублік, з паэзіяй сацыялістычных краін. Такая самаабмежаванасць толькі шкодзіць, не дазваляе паглядзець на сябе збоку, іншымі вачыма, пашырыць свае ўяўленні i магчымасці, стрымлівае развіццё паэтычнай мовы. Паэтычныя пераклады, аглядна-азнакамляльныя i праблемна-тэарэтычныя артыкулы, спрэчкі i дыялогі — усё гэта пойдзе толькі на карысць нашай шматнацыянальнай i шматмоўнай літаратуры.