Сяргей Кавалёў - Партрэт шкла

Toe, што герой большасці думак i ўражанняў не селянін, a інтэлектуальна скіраваны чалавек, дааваляе яму адчуваць самы авангард цывілізацыі, авангард дабра i зла. I ўсё ж роля свету хат i збожжа ў кнізе вялікая: i для стварэння сумераў вечнага i для адчування роднасці з усёй прыродай, жывой i нежывой (пункціры анімізму i татэмізму). Мусіць, таму, напрыклад, зіма ў паэта засталася звычайнай парой года, хоць i ў процілегласць вясне, але далей могілкавай цішыні закінутай людзьмі вёскі яна не сыходзіць, не ўзмацняецца да «ядзернай зімы»; зноў жа аж гэтага сялянскага: «зямельку араць — зямельцы адпачываць — зямельку засяваць», калі ў змене вясны, лета, восені, зімы — толькі гармонія, адвечнае абнаўленне бясконцасці Часу, а не хаатычная барацьба крыважэрных стыхій.

Другі пункт апоры, пункт гледжання на незаўсёды прывабную рэальнасць i на заўсёды прываблівае ўласна жыццё — каханне. Каханне самае інтымнае, самае патаемнае, са спакусай жанчыны i каханне ўсеагульнае, функцыянальнае, са спакусай Сусвету. Яно дамінуе ў кнізе настолькі (неабавязкова ў грамадстве чалавека), што ўжо не каханне выступае як уласцівасць усяго жывога, a ўсё жывое матэрылізуецца як праява аднаго з узроўняў кахання.

Каханне ва ўсёй сваёй натуральнасці i як спосаб існавання, калі побач зло i ядзернае зло, калі кожную хвіліну ўзмацняецца пагроза смерці — вось тое наўмыснае магічнае шкельца, праз якое адзіна магчыма правільна ўспрымаць i ланцуг санетаў, i ўсе астатнія вершы з «Усміхніся мне». Бо калі людзі, як пісаў Уільям Блэйк, усё ж «хворыя каханнем», то яны i дужыя ім, магутныя.

Яшчэ адзін скразны вобраз кнігі — вобраз агню. Успрыманне агню ў паэта яшчэ да канца не выкрашталізавалася ў нешта вызначанае i статычнае, працэс спазнання яшчэ не скончаны, думка знаходзіцца ў развіцці. Але асноўны эвалюцыйны напрамак акрэсліўся: зберажоная з дзяцінства бруйка дыму над комінам, якая i сёння яшчэ пахне свежавыпечаным хлебам — дымок у збажыне, як прадвеснік вывяржэння вулкана — вогнішчы, на якіх палілі жывых людзей — усёпаглынаючае полымя вайны. Ад цёплага ўспаміну пра родную хату — да знака трывогі, ад небяспекі — да канчатковай сусветнай трагедыі. Праметэеў агонь стварыў чалавека, але агонь можа яго i загубіць, цеплыня цела выклікае страх у душы. Роспачная супярэчнасць:

Адзін з лепшых твораў кнігі — верш «Дымок у збажыне» — моцна i нечакана перадаё ў алегарычнай форме сутыкненне магутнай i неўтаймаванай энергіі Зямлі ca звыклым, кожнадзённым светам людзей, якія, нягледзячы на ўсе свае гераічныя намаганні, аказаліся перад ёй безабароннымі. Зноў дымок выступае сімвалам напружанасці i трывогі. На першы погляд — недарэчная сітуацыя: два старыя чалавекі (ён i яна), якія ўсё сваё жыццё сеялі хлеб на схіле гары, раптам заўважаюць у спелым збожжы нейкі небяспечны дымок. Яны самааддана змагаюцца з ім, заліваюць вадой, засыпаюць зямлёй, мужна абараняюць свой небагаты ўраджай. Але дымок аказваецца толькі прадвеснікам вывяржэння вулкана, якое паглынае i збожжа, i людзей, i памяць пра ix...

Знішчэнне агнём — толькі вышэйшы ўзровень самаразбурэння цывілізацыі. Ды i знішчаецца не толькі цывілізацыя, a ўвогуле ўсё жывое на Зямлі; чалавек адказны за лёс жывёл i раслін, нават за лёс дажджу i снегу, бо яшчэ невядома, хто каго створаны дапаўняць i «абслугоўваць».

Пільная ўвага да экалагічных праблем узмацняецца разуменнем чалавека як састаўной часткі прыроды, роднага брата рыбам, дрэвам, птушкам, таму ж самаму спрадвечнаму памагатаму каню. Вось толькі робаты i камп'ютэры не залічваюцца пакуль у радаслоўныя спісы, яны яшчэ выклікаюць падазрэнне i трывогу, патрабуюць выпрабавання часам, доказаў сваёй няшкоднасці i магутнасці. Вялікі аптыміст i прыхільнік электронікі Рычард Рэстак аднойчы выказаўся: «Калі пяцігадовае дзіця можа належным чынам весці разумную размову са сваёй маці, то чаму гэта не пад сілу камп'ютэру, які каштуе мільёны долараў?» Аўтар верша «Тлумачэнні камп'ютэру» ў ацэнцы ўсемагутнасці ЭВМ больш сціплы. Сапраўды, камп'ютэр шмат чаго ведае, шмат чаго разумее. Бясспрэчна, болей за чалавека, але ці лепей? Ды i ці ўсё? Чаму ж тады ён задае пытанне: «Што значыць хвалявацца? Ці не адно гэта i тое ж, што падымаць хвалі?»

Але варожасці, падсвядомай i неабгрунтаванай, да перадавых праяў НТР няма. Абы толькі гэтыя праявы сапраўды служылі чалавеку на карысць, не аказвалі негатыўнага ўздзеяння, не шкодзілі. Чалавек ix прыдумаў, стварыў, ён жа за ix i адказвае. Як i за ўсё тое, што адбылося i адбудзецца на Зямлі: «Ніхто ў гэтым не будзе вінаваты, акрамя нас саміх... Зямлёю i людзьмі рухае pyx змагання. Я не ведаю, ці ёсць у гэтага змагання нейкая надзея. Але з веку ў век людзі змагаюцца. I таму яны — людзі, а не быдла» (Уладзімір Караткевіч).