Васіль Зуёнак - Паіміж небам і зямлёй

У нашым канкрэтным выпадку: цэнтр — душа паэта. Расхрыстаная, загнаная да ўзмыленасці, яна шукае самаўсталявання: яна вырвалася са свету, што яшчэ гудзе і верашчыць увушшу, па-д'ябальску скача і стрыптызуе перад вачыма. І таму — гэта неадольнае імкненне:

Што гэта — уцёкі? стамленне? ці тамленне?.. Не — гэта толькі шлях. Ён прывядзе яшчэ нас — мы пабачым — ад першай часткі, імя якой назоўнае для ўсёй кнігі — «Прошча» — да іншых напрамкаў крыжа, а іх яшчэ тры: «Індыя», «Зона», «Саракавіны»... І ў кожнай — свой кантрапункт, свой грэх і сваё маленне. І ў кожнай кантрастуюць дабро і зло, праўда і падман, святло і змрок, мітусня і супакой, жыццё і смерць. Як на крыжавых дарогах: направа пойдзеш — славу здабудзеш, налева пойдзеш — смерць знойдзеш (можа, і са славай...)... Толькі хто знае: дзе на крыжы «права», а дзе «лева»?!..

І калі першы прамень кампазіцыйнага крыжа падуладны імкненню цэнтрабежнаму, да ўжо цытаванага дададзім:

І гэта ўсё, бадай, што я займеў на волі... — «адмаўленне» ад свету, каб уратаваць гэты свет, што асабліва яскрава падкрэслена «супрацьборствам», валявым супрацьстаяннем двух заключных раздзелаў паэмы «Прошча»: ад «пакінь, як кратоў, невідушчых братоў» да:

то ўжо «Індыя» (найперш паэма) настойліва шукае шляхі вяртання. Гэты пошук няпросты, ён у спрэчках. У спрэчках з небам і яго зямным ахоўцай — манахам («Шлях з веры ў веру — шлях не твой...» «Ты з тых, чый шлях — зваротны. Да чужых святых ты рушыў са сваімі...» — з няўцямным пытаннем-пярэчаннем: «Святыя могуць быць чужымі?»); з самім сабою («Зваротны шлях — сляпы. Ніколі яго не пройдзеш да канца. Па ім вяртаешся ні з кім...»); з вышынёй, адкуль трэба сысці на грэшную зямлю (з адзіным самасуцяшэннем: «Не змог я збегчы гэтак нізка, каб падаць не было куды...»).

Паэма «Індыя» — твор метафізічных пытанняў і такіх жа метафізічных адказаў (у тым, ранейшым, дамаркскіцкім, разуменні гэтага слова: трактаванне паняццяў, што выходзяць за межы вопыту, — бог, душа, свабода волі і г. д.):

І няхай сабе застаюцца пытанні. Гэта зарука таго, што я не раз яшчэ буду мець патрэбу і магчымасць прайсці Дарогай Вяртання, па якой ішоў паэт... Каб знаходзіць адказы. Бо пошук святасці — гэта яшчэ і пошук ачышчэння. І, можа, — раскаяння — перад пустэчай:

Бо «Індыя» (у сваёй вершаванай частцы) — гэта яшчэ і пошук прабачэнняў — перад сваёю душой і перад душой, закаханай у яе. Ёсць і канкрэтныя адрасы. Адрасы вяртанняў:

(Чытаю, а д'ябал штурхае пад локаць: «Помніш: «вечар — вецер — веер...»?)

(І зноў гэты з'едлівы д'ябальскі смяшок: «А помніш — у Фета: «Опять серебряные змеи через сугробы поползли»?..)

Вяртанні, расстанні, вяртанні:

Дык імёны ці ўсяго толькі цені? І вяртанні — здрадніцкія ці трагічныя?.. А можа наогул дэкарацыйныя?..