Піліп Ліпень - Гісторыя Ролянда

Яны захіхікалі, дробна уздрыгваючы: якая лухта!

– Навошта ж ты згадзіўся? – спытала дзяўчынка.

– Ты што, зь недаразьвітых? – спытаў аўтазнаўца.

– Я нармальны.

– А як сюды патрапіў наогул?

– Мяне мама з татам адправілі, каб прафэсію атрымаў.

Яны захіхікалі: мама з татам! прафэсію!

– Дзіво-отна, – прасьпяваў сірата, – мы ўсё з прытулаў ды са шпіталяў, у цяжкіх выявах, не жыхары-ы. Гэта наш апошні шанец быў. А ты на што хварэ-эў?

Я сутаргава прыдумляў, на што ж такое жудасна-сьмяротнае я хварэў, але ў галаву нічога ня йшло, акрамя катару, і было так сорамна, так сорамна, што хацелася згаснуць.

Увесну, калі цямнела ўжо позна і класьціся ў ложак трэба было завідна, страшныя казкі перад існом гублялі прывабнасьць, і мы з брацікамі ўсё часьцей аддавалі перавагу павучальнасьцям. Мы ўжо не патрабавалі, каб казкі распавядаў менавіта тата, і болей ахвотна слухалі маму.

– Жыў-быў на сьвеце адзін чалавек, – нарасьпеў пачынала мама, і на імгненьне запавольвалася, быццам раздумваючы, пра якога дзівака расказаць гэтым разам. – Адзін, значыцца, найдабрэйшы чалавек, па прафэсіі дыспэчар. Усё жыцьцё ён жыў сумленна і правільна, і шмат дабра рабіў людзям. Аднаму зь пераездам дапаможа, за другога ў банку заручыцца, трэцяга з патрэбным знаёмым зьвядзе. Адказвалі яму людзі пашанай і павагай, і падабалася гэта дыспэчару. І чым старэйшы ён станавіўся, тым больш падабалася. І ўрэшце да таго ён асмакаваўся, што ўжо і думаць ані пра што іншае ня мог – толькі як бы зрабіць дабро ўсім і кожнаму бяз выключэньня, каб кожны да яго падзяку адчуваў. Але пазнаёміцца ​​з усімі людзьмі ў горадзе, даведацца пра іхныя патрэбы і прыняць удзел было б занадта доўга, жыцьця б не хапіла, і таму пачаў дыспэчар прыдумляць розныя хітрыкі. Напрыклад, кідаў на тратуар дзясятку, або вешаў на лавачку торбу зь яблыкамі, або пакідаў на парапеце букецік сьвежых ландышаў – і глядзеў, хто падбярэ, і запамінаў твар. І прыемна было дыспэчару, што потым аднойчы можа ён падысьці да таго чалавека і сказаць: а памятаеш, ты дзесяць даляраў знайшоў? Дык ведай, гэта я паклаў, адмыслова для цябе. І чалавек да яго адразу ж падзяку адчуе. Вельмі, вельмі многіх адабрадзеіў дыспэчар, але потым і гэтага яму мала здалося. Пачаў ён дабрыню сваю распаўсюджваць на людзей значных, кшталту эстрадных сьпевакоў, кінаактораў або палітыкаў: то выхваліць сябрам новы дыск, то ўгаворыць ўсіх пайсьці новае кіно глядзець, то заагітуе прагаласаваць. Знакамітасьцям – паслуга, а дыспэчару – радасьць і задавальненьне. Так і жыў той дыспэчар: ані дня не праходзіла бяз добрае справы, як для простых людзей, так і для вялікіх. А аднойчы ў славалюбным імпэце наважыўся ён самому Госпаду Богу паслугу зрабіць: абраў зь ліку знаёмых сама закасьнелых атэістаў і цэлы месяц прапаведваў ім Эвангельле, ды з такім запалам, што ўсе яны запар паверылі і на Вялікдзень пахрысціліся. Але гэтым разам нядоўга радавацца наканавана было дыспэчару: у той жа вечар лупанула ў яго маланка, праўцом на трамвайным прыпынку, і забіла ўсьмерць. А адзіная сьведка, бабулька, якой ён як раз у гэты момант ландышы падносіў, сьцьвярджала, што замест грому прагучаў зь неба голас: «Ты кім сябе ўявіў?»

Калі мы з брацікамі былі маленькія, мы часта марылі пра далёкія краі. Ні тата, ні мама ніколі нікуды ня езьдзілі і не маглі нам анічога расказаць, а гугл-мапс яшчэ не вынайдавалі – і мы марылі паводле раманаў Дзюма, Дыкенса і Дастаеўскага. Мы хадзілі на вакзал і глядзелі на цягнікі. Стаялі на мастку над рэйкамі і спрачаліся: ці зьмяняюць чалавека далёкія краі? Колік казаў, што падарожжы ня болей за пярэстыя малюнкі перад вачыма, а малюнкі ня здольныя значна ўплываць на сталую асобу. Валік пярэчыў, што справа ня толькі ў малюнках, але ў інакавай атмасфэры, якая пранізвае і насычае душу.

А аднойчы зь цягніка сышоў чалавек зь вялікай валізай на колцах. Мы пабеглі ўтропы. Колцы стукалі па каменьчыках, валіза гойдалася, падскоквала, але мы разглядзелі налепкі: Парыж, Пецярбург, Портсмут. Сапраўдны падарожнік! А ў астатнім чалавек быў звычайны – шэрая куртка, сінія джынсы, чаравікі як у таты. Ён паглядзеў на гадзіньнік, высмаркаўся ў хустку, дачакаўся трамвая-тройкі і зьехаў. Апошняе, што мы бачылі – як ён купляў квіток у кандуктара. Усё гэта нічога не даказвала і не абвяргала.

Мы пайшлі ўздоўж трэцяе лініі, а калі трамвай ехаў назад, нясьмела зьвярнуліся да кандуктара: ці не казаў чаго цікавага той падарожнік? «Атож, – адказаў кандуктар, – ён бурчаў і скардзіўся, і адкрыў сакрэт, што падарожжы даспадобы толькі абмежаваным і прыземленым людзям, для якіх штодзённасьць пераважае мару. Уяўная Флярэнцыя значна пераўзыходзіць рэальную, так ён і заявіў». І кандуктар урачыста бомкнуў у званочак.