Карсан Маккалерс - Балада пра сумнае кафэ

Яна ўспомніла самы шчаслівы час у сваім жыцці. Ей тады быў дваццаць адзін год, і яна ўжо дзевяць месяцаў намагалася ўбіць у галовы вучаніц школы-інтэрната хоць што-небудзь з Цыцэрона і Вергілія. I вось, калі надышлі канікулы, яна была ў Нью-Йорку, з двумастамі доларамі ў рыдыкюльчыку. Яна села ў аўтобус і паехала на Поўнач, не маючы аніякага ўяўлення, куды едзе. Недзе ў штаце Вермонт ля пасёлка, які спадабаўся ёй сваім выглядам, яна злезла і праз некалькі дзён знайшла і наняла хацінку ў лесе. Яна прывезла з сабой ката Пятроніуса, але пад канец лета мусіла змяніць канчатак на жаночы, бо раптам у «ката» з’явіўся цэлы вывадак кацянят. Да іх прыбілася некалькі беспрытульных сабак, і раз на тыдзень яна хадзіла ў пасёлак, каб накупляць прадуктаў катам, сабакам і сабе. Раніцай і ўвечары яна гатавала сваю любімую ежу: тушаную ялавічыну ў вострай падліве з чырвонага перцу, якую запівала чаем са здобным сухаром. Нарыхтаваўшы днём дроў, вечарам яна сядзела на кухні, выцягнуўшы ногі да печкі, і чытала ці спявала ўголас сама сабе.

Бледныя, палушчаныя вусны Элісан шапталі нейкія словы, а вочы ўтаропіліся ў спінку ложка. Потым Элісан раптоўна выпусціла з рук вязанне і затаіла дыханне. Сэрца зусім перастала біцца. У пакоі было ціха, як у магіле, і яна пачала ўслухоўвацца, разявіўшы рот і павярнуўшы набок галаву. Яе апанаваў страх, але калі яна хацела крыкнуць і тым самым парушыць цішыню, ёй не ўдалося вымавіць ні гуку.

У дзверы нехта ціха пастукаў, але яна гэтага не чула. Не заўважала яна і таго, што ў пакой зайшоў Анаклета і ўзяў яе за руку. Пасля доўгай жахлівай паўзы (а яна, безумоўна, цягнулася не менш за мінуту) сэрца зноў пачало біцца, зборкі яе начной сарочкі заварушыліся на грудзях.

— Дрэнна сябе адчуваеце? — спытаўся Анаклета вясёлым, бадзёрым галаском. Але на яго твары, калі ён глядзеў на яе, была аднолькавая з ёю грымаса болю; верхняя губа рэзка паднялася, агаліўшы зубы.

— Я так спалохалася,— сказала яна.— Што-небудзь здарылася?

— Шчога не здарылася. Але не глядзіце так.— Ён дастаў з кішэні блузы насавую хустачку і, памачыўшы ў шклянцы з вадой, выцер ёй лоб.— Я пайду прынясу свае рэчы і пабуду тут, пакуль вы не засняце.

Анаклета прынёс акварэльныя фарбы, а таксама паднос з гарачым напіткам «овалцін». Ён распаліў агонь у каміне і паставіў перад камінам столік для гульні ў карты. Прысутнасць Анаклеты настолькі супакоіла Элісан, што ёй хацелася плакаць ад палёгкі. Паставіўшы перад ёй паднос, ён зручна ўсеўся за сталом і пачаў паволі піць «овалцін», смакуючы кожны глыток. Гэта была якраз тая рыса характару Анаклеты, якая больш за ўсё падабалася ёй: у яго была геніяльная здольнасць рабіць з амаль кожнай падзеі свята. Цяпер Анаклета паводзіў сябе так, быццам гэта ён не па сваёй ахвоце падняўся з ложка сярод ночы, каб сядзець побач з хворай жанчынай, а нібы яны па сваёй волі выбралі менавіта гэты час для надзвычайнай падзеі. Калі ім даводзілася рабіць што-небудзь непрыемнае, яму заўсёды ўдавалася наладзіць усё так, каб атрымаць нават крыху асалоды. Вось і цяпер ён сядзеў, закінуўшы нага за нагу, заслаўшы калені белай сурвэткай, і так цырымонна піў «овалцін», быццам у кубку было адборнае віно, хоць сам трываць не мог гэтага «овалціну», таксама як і яна, і купіў, бо спакусіўся на яго нібыта цудоўныя якасці, распісаныя на ўсе лады на ярлыку бляшанкі.

— Ну што, хіліць на сон? — спыталася яна.

— Зусім не.

Але ад аднаго напамінку пра сон ён адчуў такую стомленасць, што не ўтрымаўся і пазяхнуў. Захоўваючы да канца сваю адданасць, ён адвярнуўся і пастараўся зрабіць выгляд, што разявіў рот спецыяльна, каб памацаць указальным пальцам зуб мудрасці, што нядаўна вырас.

— Я падрамаў пасля абеду, а потым яшчэ звечара паспаў. Я бачыў Кэтрын у сне.

Кожны раз, калі Элісан думала пра сваё дзіця, яе ахоплівала пачуццё, поўнае такой любові і смутку, што яно невыносным цяжарам клалася на сэрца. Няпраўда, што час можа прыглушыць боль страты. Толькі што цяпер Элісан у большай ступені магла валодаць сабой. Нейкі час пасля тых адзінаццаці месяцаў, поўных радасці, трывогі і пакут, у ёй не адбывалася амаль ніякіх змен. Кэтрын пахавалі на могілках у гарнізоне, дзе служыў тады яе муж. I доўга ёй не даваў спакою выразны і жудасны прывід маленькага цельца ў магіле. Жахлівыя думкі пра гніенне і пра маленькі шкілецік давялі яе да такога стану, што нарэшце пасля мноства бюракратычных правалочак яна атрымала дазвол адкапаць труну. Усё, што засталося ад цела, завезлі ў крэматорый у Чыкага, а попел рассеялі па снезе. I цяпер усё, што засталося ад Кэтрын, дык гэта памяць, якую яны захоўвалі разам з Анаклетам.