Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

— Чаго ты, ёлуп, сціпнічаеш?.. Мы ваявалі, кроў пралівалі не за тое, каб вось так у чэргах душылі нас! — I — да прадаўшчыцы: — Галя, ты гэтага во аднарукага дзядзьку з параненым носам запомні, — паказаў на бацьку (мы ўжо былі паблізу акенца). — Ён з Ходарава. Хлеб адпускай яму заўсёды без чаргі. — I шапнуў бацьку на вуха: — Мая добрая знаёмая.

Неасцярожны шэпт нашага дабрадзея проста ўскалыхнуў чаргу. Раз'юшаныя, як каршуннё, жанчыны наляцелі на Жалудкова з усіх бакоў і ўмомант адцёрлі ад акенца. Ахоўніцы парадку ўзвіхрыліся так, што і бацьку траха не выхліснулі з чаргі. Сярод іх была і жонка былога паліцая — нашага аднавяскоўца, Мітрэя.

Жалудкоў вырваўся ад жанчын, загаліўся раптам, выставіўшы голы бок, крыкнуў:

— Глядзіце!.. Ну, бачыце, га?!. Глядзіце! — Усё правае падпашша яго было як скінжалена ўсё роўна, спрэс пасечана — аж не верылася, што ён, гэты чалавек, застаўся пасля такога ранення жывы. Збоч пісягоў, акурат там, дзе павінны быць рэбры, — глыбілася ўпадзіна, уся чырвоная, быццам нядаўна апечаная.

Уражаныя, жанчыны насцярожана прымоўклі. I тут адна з іх, з ціхім плачам, пахватна і лёгка падбегла да Жалудкова, апусціла яму кашулю. Сказала:

— Дарма ўскіпеў, чалавеча, астынь. — I стала запраўляць яму кашулю. — Хопіць, кучаравенькі, хопіць — суйміся, — голас яе роўны, суцешлівы. — Мы — бабы бязмужнія, з таго і злыя. Ціперся прыйшлі, а хлеба шчэ не ўзялі, дый невядома ці дачакаемся. А ты, хохам, бліснуў цыганістымі вочкамі — і хлябок, як на сподачку, паплыў у працягнутыя рукі. Нас і ўзарвала, рашылі праверыць, што за кукарэка падпырхнуў да акенца.

— Сахвея, бясстыдніца!.. — пачуўся з чаргі жаночы покрык. — Ці й та ты з глузду з'ехала? Па локці ў порткі залезла ды шчэ і недавольная... Не спяшайся ўжо так, з шоку выйдзе — наструніцца!

У натоўпе выбухнуў рогат. Надзіва дружны, зладжаны. Заліўся гамерычным смехам і сам Жалудкоў. Яго ажно ў крук згінала і трэсла, бы ад ліхаманкі. Бацьку не было часу на смех — расплочваўся з прадаўшчыцай за хлеб. Дый пагаварыць давялося тым часам. Дакладней, гаварыла яна:

— У вас, дзядзька, як і ў Жалудкова, другая група?

— Другая, — кіўнуў бацька.

— Мне дазволена інвалідам першай і другой групы адпускаць хлеб без чаргі. Дзве буханкі: адну — чорнага, другую — белага. У наступны раз вы не ў чаргу, а сюды во, збоку, станавіцеся, і я вас убачу.

— Дзякуй табе, маладзічка. Не ведаў гэтага. — Падобна, бацька яшчэ не ўсвядоміў належным чынам пачутую інфармацыю і заставаўся, як заўсёды, спакойна-стрыманы, немітуслівы — не ўзрадаваўся, ані.

Толькі мы адступіліся ад крамкі, як прадаўшчыца блізка не да плеч высунулася з акенца і гукнула Жалудкова:

— Артыст, ідзі забірай свой хлеб!

Пасля Жалудкоў з бацькам адышліся ўбок, закурылі. А я пабег у прадмаг па цукеркі-падушачкі — даручэнне гэтае атрымаў ад маці. Вяртаючыся, яшчэ здалёк убачыў ужо знаёмую мне Сахвею ў кампаніі Жалудкова і бацькі. Падышоў да іх — і пачуў наступнае:

— I адкуль жа ты такая спагадная? — Жалудкоў глядзеў жанчыне ў вочы, пасміхаўся.

— З-пад кур...

— То ж гэта саўсім блізка. — Жалудкоў рахмана прыабняў Сахвею за стан. — От напрашуся ў фінагенты, пашыю з халявы начальніцкую папку — і гайда па раёне падаткі збіраць... Пусціш на начлег?

— Сыны дазволяць — пушчу.

— Сыны?.. Колькі ж іх у цябе?

— А трое... Большаму пятнаццаць споўнілася, — паказала на мяне: — Такі, як ён. I ростам, і складам.

— Не, мой на тры гады маладзейшы, — гэта ўжо бацька азваўся, і мне тады гэтае яго нясціплае ўдакладненне не спадабалася; затое цяпер я дакладна ведаю, які то быў час: 1949 год.

— А ў мяне — дочкі, дзве. — Жалудкоў, быццам прымагнічаны, трымаўся жанчыны, стаяў блізка пры ёй. — Скажы, хочаш дочку?

— Або-о... Які ж ты, кучаравенькі, ветрагон!.. — смяялася, прадавала зубы жанчына.

— Не так мяне зразумела — я прапаную абмен.

Ды Сахвея гэтыя яго словы як не пачула — крутка мітнулася да запаветнага акенца, дзе зноў чыніўся вэрхал і стаяла неўразумслая тузатня. Аказалася, скончыўся запас хлеба і прадаўшчыца знервавана адбрэхвалася:

— Будзе шчэ хлеб, будзе!.. Не лезьце!.. Кажу ж, прывязуць. Ранішняй выпечкі... Ой, людзі — няма хлеба... Няма, кажу!

Першы гаспадар гэтай прыдарожнай, на пачатку стагоддзя ўзведзенай камяніцы гандляваў пушнінай. Апрача іншага футра, ён употай скупляў (золатам плаціў) у тутэйшых паляўнічых бабровыя шкуркі, вёз у замежжа і там выгадна іх збываў. З чырвонай цэглы, дабротная крамка камерсанта-гандляра нагадвала акурат маленькую крэпасць. Здзіўлялі не толькі дзверы, тоўстыя, металічныя, але і тое, што акенца было ўсяго адно-адзінае, прадаўгавата-нізкае, без рамы й шкла, праз якое і вёўся гандаль. Не ведаю, як раней, а цяпер акенца зачынялася проста і лёгка: варта адшчыкнуць верхні кручок — і, абабітая бляхай, тоўстая закрыўка з прымацаванай звонку фанеркай з двума словамі «ХЛЕБА НЯМА» гулка падала ўніз, скалынаючы вузкі прылавак. Іменна так усё і было зроблена гэты раз. Крамка ў адзін момант закупорылася. Цяпер, калі б хто і пажадаў учыніць прадаўшчыцы якое кепства, удалося б яму такое хіба толькі пры дапамозе гарматы. Дык вось... Жалудкоў, мабыць, знарок марудзіў, не ішоў дахаты, каб на свае вочы ўбачыць, ці дастанецца Сахвеі хлеба. Не дасталася. I ён аддаў свае дзве буханкі. Сахвея доўга адмаўлялася, нарэшце ўзяла і гэтак жа доўга дзякавала. Са свайго боку бацька хацеў падзяліцца з Жалудковым: