Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

Дождж усё яшчэ цярэбіць. Абложны, зацята-спорны. Мы ўжо добра ўмоклі. Здаецца, можна было б спыняць ловы й залазіць пад брызент, але Джульбарс не пакідае нары, шарудзіць недзе зусім блізка ад вады й няскончна гаўкае — па ўсім відаць, бачыць бабра. Ім там, бабру і сабаку, у падзямеллі, дождж не страшны, і мы паджартоўваем: маўляў, паразумеліся, чэрці, яшчэ пасябруюць, чаго добрага, мірны дагавор заключаць.

Як я ні стараўся — выгнаць бабра з нары не здолеў. Не даў яму рады й бацька. Надта ж асцярожны звярына: самахоць у пастку так і не пайшоў — зашыўся ў прыбярэжны катух і быў там, пакуль не раскапалі бераг і не ўзялі цярпліўца рукамі.

Аж ён — без левай пярэдняй лапы. Агледзеў гэта бацька адразу, здзіўлена кажа:

— Гляньце, хлопцы: такі ж самы гаротнік, як і я. Калека. Адна і розніца: я — бязрукі, а ён — бязлапы... У чые-та зялезы трапіў і адкруціў лапу. — I — да бабра: — Ты, братка, не тушуйся — у Сібір табе, такому, няможна.

Так, мы ўвесь гэты час працуем на Сібір. Недзе да паловы жніўня планавалася зрабіць дзве адпраўкі. А ўсё атрымліваецца значна лепш: на месяц раней тэрміну ў Сібір трапяць і ўсе звышпланавыя бабры. Такім чынам яны там, нашы бабры, у суровым краі як след паспеюць абжыцца: зробяць надзейныя зімовыя норы, назапасяць корму... Час для гэтага ў іх ёсць.

На пошту выпраўляемся ўсе трое. Ля лодкі пакідаем Джульбарса. Ён не на прывязі, не! Яго прывязь — бабры ў лодцы. Няхай хто чужы паспрабуе, калі нас няма, падысці да лодкі — нізашто! Праўда, Джульбарс за сваё жыццё яшчэ нікога не ўкусіў. Кусаюць звычайна нікчэмцы, слабакі, а такія, як ён, адно палохаюць. Заўсёды, калі мы йшлі ў магазін ці, як сёння, на пошту, бацька клаў ля шчупа, якім прыштырвалася лодка, свой брызентавы курцік. Джульбарс звіваўся на гэтым курціку і, здаецца, засынаў. Можа, ён і спаў, але таго, хто накіроўваўся да лодкі, заўважаў здалёк. Спачатку падымаўся і туд-сюд праходжваўся берагам, нібы знарок паказваў, што ён, маўляў, не на прывязі. Так, Джульбарс апраўдваў наш давер: унушальны рост і загадзя натапыраная поўсць загрыўка рабілі незвычайны эфект: вясковыя вісусы спыняліся і ўжо не лезлі на ражон. I калі гэта былі дзеці, то іх збіралася да нашага прыходу даволі шмат. Тоўпіліся крокаў за пятнаццаць-дваццаць ад лодкі — бліжэй Джульбарс не падпускаў. Малышню ён усё-ткі любіў. Хоць той-сёй і падражняў, назаляўся, але цярпеў, не кусаўся, нават і не гырчаў. Да таго ж, ведаў: паглумяцца, а пасля пабягуць па хлеб — не можа быць, каб не ацанілі яго прыязнасці. Джульбарс, праўда, не браў ласункаў адразу, чым, зрэшты, і набіваў сабе яшчэ большую цану. Праз хвілін колькі ля яго носа падалі скрылікі сала і каўбасы. Ды ён і тут мужна цярпеў, стараўся і блізка не глядзець на спакусу. I пасля ўжо, калі мы вярталіся да лодкі, задаволена падбіраў ласункі.

— Прадайце нам свайго сабаку, дзядзькі, — наперабой крычалі падшыванцы. — Прадайце, га? — I — шэптам: — Ён жа вучаны ў іх, не прададуць ні за якія бабкі. От, каб нам такі сабака, от... украсці б яго! — I зноў — гэты раз выстаўляўся ўжо самы большы з хлапчукоў, завадзіла: — Мы яго ў вас украдзём, калі не прадасцё!.. Упросім глухога Рамана, і ён яго ў мяшок загоніць, пабачыце. Раман любога сабаку возьме — у яго на сабак загавор ёсціка, во! — I — да мяне, як да роўнага, прымірэнча: — Малец, мы табе яблыкаў прынеслі — прывяжы сабаку і пакажы баброў.

— З гэтага і пачыналі б... — Не ведаю, як Сомік ці бацька, а я ахвотна браў адну з лавушак, адносіў троху ўбок і раскрываў. — Глядзіце, але каб ціха, без галгатні!

Тэкст нашай тэлеграмы, як заўсёды, быў для старонніх людзей не вельмі каб і зразумелы. I сёння прыдумаўся не адразу. Сомаў, напрыклад, хацеў напомніць Малініну, каб той хутчэй прыязджаў і разлічыўся з ім. Я гнуў сваё: маўляў, няма грошай — выручай Малінін! Бацька ўважліва прачытаў складзены намі тэкст, пакруціў лісток і мусіў забракаваць — вельмі ж ужо, як ён сказаў, атрымалася ўсё мнагаслоўна і слязліва.

— Пісакі гарохавыя, — даймаў нас бацька. — Трэба, даражэнькія мае, каб тэлеграма была і вясёлая, і эканомная. Каб ніхто і блізка не падумаў, што мы тут бядуем. А Малініну ўсё ясна — заўтра ж прыгрыміць, хоць і заняты адпраўкай.

Ён пачухаў патыліцу і — адразу прадыктаваў свой тэкст. Я запісаў. Атрымалася нешта накшталт рэбуса: «Мы Пуцькі фінансы пяюць рамансы дзесяць Герасім».

Нішто сабе тэлеграмка — вясёлая. Паштарка, праўда, як і трэба было чакаць, па-свойму ўсё зразумела:

— Нешта ж вы на такую капэлу мала просіце — толькі дзясятку?.. — Яе вышчыпаныя бровы-ніткі, бы дзве чорныя гумкі, то расцягваліся, то зноў саступаліся ў дугі, а вочы нагадвалі дзве алавяныя, толькі што адлітыя з волава дранкулі: кладзі адну з іх у гумку і пуляй па вераб'ю!