Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

Чым дрэнна на Расце — зашмат кладак. Болынасць з іх даводзіцца разбіраць, а то і проста рушыць, а гэта лішні кло-пат, затрымка. Наперадзе ў нас новая перашкода: надводны ходнік з дзвюх доўгіх жэрдак, схопленых там-сям скобамі. Пад жэрдкамі — паля, увагнаны ў рачное дно слупок. Здаецца, лодка пройдзе, адно знімаць давядзецца лавушкі, а бацьку з Сомавым трэба прыгнуцца, пасеўшы на днішча.

Я не адразу ўбачыў на ходніку чалавека. I ўсё таму, відаць, што той не ішоў, а поўз па кладцы, рачкаваў. Гробся асцярожна, засяроджана. Сомаў, пазнаўшы ў ім рахункавода Пільку, гучна аклікнуў яго. Пілька ўлякнуўся, страціў раўнавагу і пя-ёхнуўся ў ваду. Бераг недалёка, і дно Пілька дастаў. Выпаўз на сухое. Лежачы на жываце, як паранены, сказаў да мяне:

— П-пам-мажы т-ты мне, х-хлоп-пец, к-кірз-зачы з-зняць — вады п-поўна.

Ён быў п'яны ў дым, таму і поўз па кладцы. Джульбарс не ўтрымаўся — брахнуў колькі разоў, як усё роўна сказаў: «Не чапіся, Пілька, адстань!» Я таксама не змаўчаў — не без усмешкі, вядома, параіў:

— Вы, дзядзька, ногі ўверх задзярыце — вада сама сцячэ.

На тым і размінуліся.

Сяджу маўкліва ля пралому бабровай нары й адчуваю: нехта за мною сочыць... Так, сочыць!

Бацька з Сомавым пайшлі на возера, а я застаўся пры лодцы. Знайшоў нару, паставіў лавушку на ход. Па ўсім відаць, нара з бабрамі, бо прадушына, куды ўзіраюся, старанна завалена акораным лазовым хлабыззём і суплавам, ды яшчэ гразёю замуравана. Словам, усё было за тое, што бабры ёсць. Аднак дакладна «скажа» толькі Джульбарс. Таму трэба чакаць.

А ўсё ж — хто за мною так пільна і, здаецца мне, прагна цікуе? Нават робіцца страшнавата ад гэтага нябачнага — чый жа ён? — пагляду. Як ні азіраюся — навокал ні душы, ціха.

Можа, мірсціцца ўсё, проста так найшла гэтая боязь? Але ж... Віжуе хтосьці за мною!

Чую крокі. Прыўзняўся — вяртаюцца, бачу, з возера баброўнікі. Джульбарс бяжыць следам.

— Ці не баброў зачыніў? — падышоўшы, спытаў бацька.

— Можа, і так, — сказаў я ўпэўнена. — Месцейка зманлівае, норы чыстыя. I такое ўражанне, што нехта-нейкі назірае за мной. — Паклікаў сабаку: — Джульбарс, панюхай тут... Шукай.

Сабака як бег — з ходу тыцнуўся ў куст і застыў, бы скамянеў на месцы. Хіб яго нязвычна заяршыўся, устаўбурыўся. Ён не забрахаў — загырчаў, нават прыгнуўся. Мы аціхлі, насцярожыліся. Сомаў бясшумна спусціўся з берага ў лодку, агледзеўся, разабраўся, як пастаўлены лавушкі, й запальна гукнуў:

— Бяры, Джульбарс!

Пагыркваючы, сабака не адступаўся ад куста, але і не нападаў Каго ж ён учуў?

Бацька цішком пакраўся да куста, спадзеючыся, відаць, што там няйнакш выдрыная лёжка. Ды нечага раптам адступіўся назад і з сілай пачаў хвастаць шчупам па траве і леташнім лісці. Жывая пруткая дуга, усыпаная прадаўгаватымі цёмна-бліскучымі крапінкамі, выгіналася, лісце вусцішна шамацела.

— Гадзюка... Во гэта пуга — першы раз бачу такую. Ці не ўдаў які, га?!. — Бацька ў непаразуменні. Падчапіў спруцянелае вужышча, падняў на шчупе, яно ў кончыку хваста працягвала жыць — ківалася маятнікам туды-сюды, віхляючы з боку ў бок.

Я ажно спацеў — падалося, што менавіта ў гэтых вось пасмяротна-нязвычных рухах змяі-нябожчыцы й тоіцца дакор чалавеку, праклён: не смей жывое губіць, не бяры грэх на душу!

З мяне яўна насміхаўся запознены страх. Сполашна здрыгануўся — акурат плойма пякучых мурашоў па спіне прабегла: дык во хто гіпнатызаваў, клікаў наблізіцца — змяя. Нішто сабе тэлепатыя!.. А можа, знарок скоўваючы мае рухі, яна ўсяго толькі папярэджвала: не падыходзь, не чапай, бо я, ведай, калі што, і ўкусіць магу?!.

Шкада мне стала бяскрыўдную змяюку, гэта ж нізашто загубілі, паспяшаліся. Няхай жа і такое хараство — змяінае! — жыве ў навакольным свеце.

Так, не сама па сабе Прырода катастрафічна бяднее і чэзне — у гэтым вінен толькі чалавек. I ён жа, чалавек, парушыўшы спаконвечную лучнасць з Прыродай, няўцямна паводзячы сябе адно спажыўцом, неўпрыкмет і сам пачынае чарсцвець сэрцам, мізарнець духоўна. Праўда, што да такіх вось асобін, як гэтая змяя, дык тут, як кажуць, чалавек даўно вызначыўся: небяспечная, укус ядавіты, то, вядома ж, лепей знішчыць на ўсякі выпадак. Сапраўды, гэта ўжо стала правілам. I бацька тут зрабіў тое, чаго не мог не зрабіць.

Папраўдзе, для нашай мясцовасці гэты ядавіты паўзун не такі ўжо і злашчасны, і нішчыць яго не варта. Іншая справа — злавіць, як Малінін кажа, жыўцом і памясціць у раённы звярынец (калі б такі быў), і няхай дзівяцца людзі на жывых ласёў, казуль, дзікоў, ваўкоў, лісаў, зайцоў, баброў, выдраў, норак, ласак, птушак і ўсялякіх там гадаў-вужак. Няхай школьнікі ходзяць і ездзяць у звярынец на экскурсіі, магчыма, хто-ніхто з іх хоць так вось, пабачыўшы зняволенымі дзікіх насельнікаў свайго раёна, пранікнецца да іх любоўю і нарэшце правільна ўсвядоміць непасрэдна сваё месца і прызначэнне на зямлі.