Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

Злоўленых баброў мы дастаўляем да Сомава звычайна ў лавушках і, як правіла, на сваіх гарбах. Для мяне заўсёды заставаўся самы меншы — гадавічок ці сяголетак. Але і я за дарогу вымучваўся так, што быў гатовы збегчы дамоў. Толькі ж паляванне, відаць, тым і забаўна, што сілай ніхто цябе не прымушае ім займацца: можаш, калі ласка, адмовіцца — і ты вольны казак, і не будуць так глыбінна садніць спіна і плечы, перастануць нават немцы сніцца, якія ўсё ловяць цябе і кідаюць пад гусеніцы танка, а ён цісне, цісне...

Праўда, колькі разоў Сомаў браў у лясніцтве каня — гэта, калі наш улоў быў надзіва багаты: пяць, а то і шэсць баброў. Радасць мая ў такія часіны падвойвалася: па-адно, не трэба несці бабра, і потым — можна самому ехаць.

Гэткім жа чынам, на кані, дапялі мы да Вужоўні — балотнай рачулкі з каскадам даўжэзных плацін і даволі ўнушальных памераў дагледжанай бабровай хаткай. Без лодкі заявіліся. Была б якая маленькая, лёгкая, накшталт надзіманкі, узялі б, канешне. З лодкай і на балоце зручна, асабліва такім, як гэтае, з рачулкай, дарма што і нагадвае канаву, звычайны сцёк.

На пастой спыніліся ў прыбалотнай вёсцы. Бацька выбраў хату бедную, саломай крытую, маленькую. Царавала ў ёй бабуля Хрышчоніха. Не ведаю, чаму яе так Сомаў назваў. Магчыма, вясковая мянушка такая ў жанчыны. Праўда, ён жа, Сомаў, спрабаваў завесці нас да некага іншага, хата ў цэнтры недзе, ды бацька адхіліў яго прапанову.

Не, Хрышчоніха была не адзінокая. Жыла з мужам, Данілам, здаецца, маладзейшым за яе. Тым не менш на вуліцу, як заўважыў Сомаў, Даніла не выходзіў каторы ўжо год — най-больш на печы ляжыць. I заўсёды апрануты ў кажух. На нагах — чорныя валёнкі...

Хрышчоніха, падобна, дзеля таго і жыве на свеце, каб штодзённа карміць свайго Данілу ды прыбіраць за ім. Да ўсяго гэтага яна тройчы на дні мацюкае яго, праклінаючы на чым свет стаіць. Першы раз — турыць з печы, каб садзіўся снедаць, другі — абедаць, трэці — вячэраць.

Не жыццё — стыхія звыклай будзёншчыны, ідылія навыварат.

Мы патрапілі якраз на сняданак. Вывернуўшы з закуранага чыгунка свяржыва-дуплястую паранку на голы, чорны ад брудзі стол, Хрышчоніха колькі разоў чаўпянула мужа вілашнікам па стаптаных падэшвах валёнкаў, што тырчалі на хату, і сварліва затараторыла:

— Лябюг, чорт лазаты, паўзі долкі, каб ты недаждаў! — I следам — ужо незласліва, спакойна: — Лежань, мянтуз... Бульба стыне!

У адказ шмякнулася на падлогу проста да ног Сомава згамтана-зашмальцаваная падушка. Хрышчоніха прытка ўхапіла яе і запусціла назад, на печ, рухава павярнулася да нас:

— Бачыце, напіханкай шубаецца, паразіт. — Сумелася. — Вы ўжо, людцы добрыя, не падзівіце... Сядайце, паснедайце з намі, чым Бог адарыў. Бульбы ўсім хваця.

Даніла згрэбся з печы, кіўком галавы паздароўкаўся з намі, памыў твар і сеў за стол — у покуць, пад абразы. Быў ён задумана-самотны, аж ці не абыякавы. Вочы — сінія, чыстыя, як у дзіцёнка. I каб не суглобасць ды не горбіўся лішне, то можна было б параўнаць гэтага старога мацака з ясенем, які патрапіў у палон да станіста-вабнай бярозкі, што абвілася вакол, скавала рухі, счарніла душу, скамяніла сэрца, і ён чэзне, небарака, на карані, пакутуе...

Сомаў не сеў за стол, а я з бацькам для прыліку з'елі колькі бульбін з селядцом. I ўжо не бавіліся — рушылі на балота. Усе снасці знарок размеркавалі між сабой — гэта каб потым, пасля ловаў, нічога не забыць. Мне выпала несці тапорык і дзве лавушкі; Сомаву — чатыры лавушкі, лапатку і два вялікія крапіўныя мяшкі, якімі ўкрываем злоўленых баброў. Бацька ўзяў, як звычайна, шчуп і адну лавушку, утаптаўшы ў яе свой плашч, зверху паклаў торбу з прадуктамі.

Праз паўгадзіны недзе былі на месцы.

Джульбарса не пазнаць — рухавы стаў, засяроджана-пільны. Не вольнічае, аднак, трымаецца пры нас; адно час ад часу зіркае на бацьку.

Загадзя нарыхтавалі кладак, зрабілі з іх падыход да хаткі. Вада спала тым часам бадай ці не на метр — давялося злёгку парушыць плаціны: ацалелыя бабры, так званыя ўцекачы, потым іх зноў адрамантуюць.

I ўсё ж, як гэта ні крыўдна, ловы давялося спыніць: бацька агледзеў вывернутыя бабрамі нямецкія міны — плоскія металічныя скрынкі, ад якіх цягнуліся ў бакі па дзве драцяных нержавейкі. Наснуджаныя міны!

Адкуль тут гэтае злавеснае ліха? Проста ўсё — немцы падчас акупацыі, віжуючы за партызанамі, мініравалі выхады з балота. Паблізу бабровай хаткі выявілі ажно пяць бляшаных скрынак. Бабры выгарнулі іх з торфу з такой далікатнасцю, што ніводная не ўзарвалася. Хатка акружана запоўненымі вадой хадамі, скрозь відаць бабровыя сцежкі-натапты. Але там, дзе міны, — ні слядка. Выходзіць, балотныя жыхары знарок абыходзяць небяспечныя месцы?