Міхась Зарэмба - З павагай да зямлі і да людзей...

Спякотны дзень, ціхі. Добра п'ецца вада.

Далёка не ўсе бабры вось так, на злом галавы, лятуць у рэчку. Некаторыя падчас яўнай небяспекі пераходзяць з лёжкі ў загадзя падрыхтаваныя катухі-заглушы, так званыя адноркі. Упершыню такі адмысловы закутак выявлі мы акурат напярэдадні ад'езду Малініна ў Чэрыкаў. У той дзень Джульбарс вызначыўся — высачыў пры вадзе ў кустах норку, ухапіў і ўжо не выпусціў, хоць і ўпрошвалі, каб аддаў; Сомаў нават палкай спрабаваў расцяць яму пашчу. Дзе там! Умалоў трафей са шкуркай, чым азадачыў і гаспадара свайго, і ўсіх нас. Потым — ці ён засердаваў, што пагаліліся на яго ласунак, ці проста ад сытнага перакусу надумаў адпачыць — незразумелае нешта здзеялася з ім, страціў азарт. Алянеў. Калі б на яго паспадзяваліся, то прамінулі б цэлую бабровую сям'ю.

Бацька з Сомавым знаходзіліся ў лодцы, а я з Малініным тупалі пры сабаку, па беразе. Дакладней — тупацелі як мае быць. Малінін цяжкі на хаду, скрадам, бясшумна ісці не ўмее — дзугае так, аж увесь бераг дрыжыць. Размаўляючы, мы не ўсачылі, як апярэдзілі лодку. Бацька загадаў вярнуцца: ён ужо абставіў выхад з нары й прасіў, каб правялі Джульбарса далей ад вады, дзе, па яго разліку, павінна быць лёжка. Правялі. Але Джульбарс ніводнага разу нават галавы не прыгнуў, каб панюхаць. Хоць бы, здаецца, збольшага праверыў. Няйнакш гэта яго фанабэрыя, і падштурхнула Малініна гучна, без ценю сумнення сказаць, што бабрамі тут, маўляў, і не пахне. А зрэшты, сабаку магло збіць з панталыку і тое, што набярэжжа спрэс аказалася бясхмызым — спярэшчаная кратовымі пагоркамі мурожная пагорбіна, наўзбоччы якой адзінока тырчаў схілены над вадой, дуплясты зломак усохлай вярбы з абгрызенымі атожылкамі.

Паляўнічае чуццё не падвяло — нара, як ні дзіўна, была заселеная, у чым бацька меў шчасце ўпэўніцца цвёрда: бадай адначасам ён пачуў трубны голас Малініна і ўбачыў бабра, які, падалося, плёхнуўся на ваду аднекуль зверху, як з прыпечка, даўся ў вочы й шуснуў назад, знік і больш ужо з намі не жадаў знацца. Затое мы ўсе праглі сустрэчы з ім. I прытым неадкладнай!

Бабровае жытло выдавала ўсё роўна як архітэктурна незавершаным, прымітыўным — няйнакш часовы прыстанак. Доказ гэтаму — хоць бы й той жа выхад: вузкі, без патайных бакавых закуцін, зручных звычайна пры ўцёках. I ўсё ж — было чаму падзівіцца: бацька напераменку з Малініным спаролі ўвесь бераг, але не тое што лёжку — рукаво лёха не выявілі. Грунт — суцэльная спрасаваная гліна, і шчуп даводзілася ўганяць, дзе б яго ні ўтыкалі, з неймаверным намаганнем. I тады бацька высек у лазняку доўгі, каля пяці метраў, спружыніста-пруткі хлуд з крывіной у камлі, паспрабаваў запусціць яго ў бабровую нару. Рабіў гэта проста з лодкі, бо пры беразе неглыбока было. Аднак праз які метр, не больш, «крывая» (так бацька назваў няхітры, але ў нашым абыходку патрэбны прадмет) упёрлася ў берагавую цвердзь. I тут — нарэшце-такі ачнуўся! — узяў на сябе ініцыятыву Джульбарс, які да гэтага бесклапотна спачываў пад вярбою ў цяньку, зрэдку цяўкаючы пашчай, — хапаў на ляту дакучлівых аваднёў. Падскочыў ён так раптоўна і прытка, акурат яму бок прыпякло, загаўкаў, стаў дзерці лапамі й калашмаціць зубамі ссохлае, усё ў патырчаках карнявішча, падобнае на барану, перавернутую кляцамі ўверх.

Малінін падбег да сабакі, утрапёна галёкнуў і, не перастаючы лёгка шоргаць шчупам, пабраўся па крутым схіле абрыву ў бок лодкі, коўзаючыся і чартыхаючыся. Прамацаў ход гэткім чынам аж да самай вады, аднак пяткі бабру не здолеў падма-заць, бо, па ўсім відаць, звера ўжо не было ў нары. Зноў мусіў вярнуцца да карнявішча. Гэты раз лёжку знайшоў хутка. Ну так, яна пуставала. Тым часам — не ўседзеў у лодцы! — падышоў заклапочаны бацька і загадаў мне адвесці сабаку, каб не замінаў. Сомаў вынес на бераг лапатку і адну лавушку, захапіў таксама «крывую», якая, зрэшты, і была задзейнічана.

Аднорак з лёжкі йшоў няроўна — забіраў уніз, і, здавалася, яму канца-краю няма. «Крывую» наддаўжылі. Дакладна вызначыўшы месца знаходжання схоўні, бацька прапанаваў пракапаць над ёй дзірку. Малінін прыняў другі, больш далікатны, як сам жа ён і адзначыў, варыянт: заліць схоўню вадой. Умомант разуўся — і мы выкарысталі яго гумовыя, з надкаленнымі надбаўкамі «скараходы» замест вёдраў. Выплеснуўшы ў аднорак ваду з пятнаццатага па ліку гумовіка, прычакалі нарэшце бабра. Мокры, усхваляваны, ён спыніўся перад лавушкай, уціснутай у вузкае жарало хода і загадзя накрытай плашчом, колькі разоў зласліва чыхнуў і нечага засоп, пасунуўся наперад. Ваяўніча сарпаючы, другі бабёр напіраў на першапраходца ззаду... Такое не часта ўбачыш!