Змітрок Бядуля - Сярэбраная табакерка

— Пан і ксёндз! У аглоблі! Любілі катацца, пакатайце і іх!

— Сілы не маем, божанька... Мы не прывыклі. Тады цар скамарохаў загадаў фурману, які сядзеў на козлах:

— А ну, усып ім гарачых, тады яны набяруцца сілы!

— Я гэта, божанька, з прыемнасцю зраблю! — абрадаваўся фурман і пачаў бізуном грэць пана і ксяндза.

Яны пусціліся галопам, як жарабцы.

— Калі яны сем разоў аб'ездзяць навокал поля, няхай зноў вернуцца сюды! — закамандаваў цар скамарохаў.

Пан і ксёндз спрытна скакалі ў аглоблях, аж пыл і дым курыў, а «бог» і «ангелы» рагаталі, як жарабцы. Ажно водгаласкі покатам каціліся з бярэзніку і з чыстага поля.

Калі карэта спынілася каля цара скамарохаў, пасля таго як пан і ксёндз павазілі парабкаў, цар скамарохаў сказаў лагодным голасам:

— Вы ўспацелі і стаміліся. Вы, конікі, гагочаце і ў сваю канюшаньку хочаце... Дарую вам грахі. Садзіцеся ў сваю карэту! Вось вам па адной табакерцы! Нюхайце з іх райскі тытунь! Гэта табакеркі архангела Гаўрыіла і архангела Міхаіла.

— Дзякую,— сказаў пан.— Вось гэта я люблю таму, што дармавое.

— I таму, што райскае,— дадаў ксёндз.

— Нюхайце! Нюхайце! — далікатна папрасіў цар скамарохаў.— Нюхайце!

Ксёндз і пан пачалі нюхаць і чхаць.

— Апчхі! Апчхі! Апч...— і, не вычхаўшыся як след, пан і ксёндз заснулі і акамянелі ў карэце, бо цар скамарохаў усыпаў у бяроставыя табакеркі парашок на дзесяцігадовы сон — майстэрства рук аптэкара Савіцкага.

Цар скамарохаў пахваліў парашок і майстра:

— Дзела дзельніка баіцца.

Калі везлі ў маёнтак у карэце акамянелых пана і ксяндза, вакол іх збіралася шмат народу. Скамарохі, скінуўшы тэатральную вопратку, памагалі падпіхваць карэту.

Цар скамарохаў расказаў усё парабкам, і яны папрасілі яшчэ некалькі сонных парашкоў для суседніх паноў і ксяндзоў.

Па дарозе да падзямелля, дзе спаў аптэкар Савіцкі, скамарохі пачаставалі сонным парашком з бяроставых табакерак немала благіх людзей.

Дзед закашляўся так моцна, што мусіў спыніць апавяданне. Яго напаілі ліпавым цветам і палажылі спаць, а ўнукі ўзяліся за ўрокі.

Аж да самай вясны хварэў дзед. Унукі прынеслі яму некалькі свежых пралескаў.

— Гэтыя пралескі,— сказаў дзед,— першы парашок супроць сну, які цар скамарохаў даў панюхаць зямлі, каб разбудзіць яе ад зімовага сну. Хутка сонца знішчыць апошні снег па лясах. Смерць зямлі схавана ў табакерцы-сонцы. Спявае жаўранак. Прылятаюць буслы, шпакі ды іншыя крылатыя скамарохі.

Дзед быў яшчэ вельмі слабы і спыніў гутарку. Праз пару хвілін ён сказаў:

— Як толькі ачуняю, скончу апавядаць гісторыю Дзіда-дзеда. Мы нашага Іванца давядзем на канца. А пакуль што вы, унукі, будзеце мне апавядаць гісторыю жытняга поля.

Унукі паслухаліся і час ад часу прыносілі дзеду весткі:

— Верабей у руні хаваецца. Дзед панюхаў тытунь і прамовіў:

— Вы, унукі, рунь жыцця. Вы вясёлыя і лёгкія, як вераб'і.

У другі раз унукі прыйшлі з такім паведамленнем: — Варона ў руні хаваецца.

Дзед адказаў унукам на такі лад:

— Будзьце ў жыцці не варонамі, а сокаламі.

У трэці раз унукі абрадавалі дзеда такой навіной:

— Гадавая свіння ў жыце хаваецца. Дзед занепакоіўся:

— Пільнуйце жыта, каб свінні не здратавалі. Бо свінні, як тыя шляхцюкі,— дзе ядуць, там і плююць.

У чацвёрты раз унукі так пахваліліся:

— Мы ў жыце хаваемся.

— Расціце, мілыя, як жыта, і красуйце, як жыта. Няхай колас вашага жыцця наліваецца шчасцем. У грыбы хадзіць і то лепш з шчасцем.

Калі дзед выйшаў на летняе сонейка ў кажушку, пасядзець на прызбе, ён так гаварыў:

— Не буду вам доўга апавядаць, як скамарохі пакінулі ў адной вёсцы фурманкі, жывёл і звяроў і плылі па моры, як карабель патануў у часе буры, а людзі ўсе, да апошняга, выплылі на бераг, бо Смерць, будучы ў табакерцы, не магла адняць у людзей жыцця.

Каб не замачыць рэцэптаў Савіцкага і некалькі гатовых парашкоў на сон і супроць сну і карты падзямелля, цар скамарохаў усё гэта ўткнуў у бутэльку і горлачка заляпіў воскам, каб туды вада не прасачылася.

Выйшаўшы на бераг, цар скамарохаў разбіў бутэльку і палажыў рэчы з яе ў свае кішэні. Дзіда-дзед быў апошні час маўклівы і задумёны. Да яго звярнуўся з запытаннем цар скамарохаў:

— Аб чым задумаўся, пане Заяц?

— Індык думаў і да нічога не дадумаўся,— сказаў Дзіда-дзед,— а я дадумаўся.

— Калі гэта не сакрэт, скажы, шаноўны Заяц, усім нам, у чым справа?

— Гэта я і хачу,— сказаў Дзіда-дзед.— Бо, як гэта кажуць, вастры зуб аб зуб і розум аб розум. Мы маем ворагаў: рыцараў Смерці, якія хочуць вызваліць Смерць з табакеркі. Іх, канешне, не Мала. Затое ў нас вельмі шмат прыяцеляў, якія нам удзячны. Гэта — простыя, бедныя людзі. У нас ёсць цяпер цудадзейныя парашкі аптэкара Савіцкага. Імі трэба ўсыпляць ворагаў і аддаць табакерку пад ахову народу.