Змітрок Бядуля - Сярэбраная табакерка

— Плаці, даўганосы каршун, за шаснаццаць новых падкоў і за сто дваццаць восем вухналёў!

Цар скамарохаў, не звярнуўшы на гэта ўвагі, сказаў Ксаверысе:

— Уставай, добрая жонка Ксаверыя! Ты ўжо не ўдава...

Ксаверыха ўзнялася на ногі, схапілася рукамі за абцугі і крыкнула радасным голасам:

— Ачухайся, Ксаверы! Гэта не даўганосы! Асцярожна! Парвеш белую кашулю гэтага слаўнага і шаноўнага кудлатага паніча!

— Га?! — здзівіўся каваль Ксаверы.— Га?! Ксаверыха вырвала ў яго абцугі, шпурнула на зямлю і кінулася мужу на шыю, ашчаперыўшы яго рукамі мацней, чым жалезнымі абцугамі.

— О, мой Ксаверы! О, мой Ксаверы! — крычала яна непрытомным голасам.— Я згатавала аж два саганы бульбяных клёцак з малаком! Я пазычу бочку піва ў добрага суседа! Я пашыла дзецям адзінаццаць новых зрэбных кашуль!

Ад здзіўленых і радасных крыкаў натоўпу шумела ў вушах. Цар скамарохаў даў знак сваім. Скамарохі схапілі палатку ды навоз, самі ўсе ўскочылі на фурманкі і рушылі з усіх сіл — аж пыл задыміў на шырокім гасцінцы.

За скамарохамі гналіся дзесяткі людзей з крыкамі:

— Пачакайце, добрыя людзі! Напоім і накормім! Па-чакай-це!

Наперадзе ўсіх беглі каваль і каваліха і літасці прасілі:

— Півам пачастуем! Клёцкамі! Блінамі! Дзеці нашы падзякуюць вам! Вашых коней падкуём! Новыя шыны на калёсы нацягну! Пачакайце! Мілыя! Родныя! Добрыя! Вясёлыя! Слаўныя! Пачакайце! Па-ча-кай-це!

Скамарохі падкідвалі ўгару свае шапкі ў знак развітання, а коні імчалі іх галопам. За фурманкамі беглі карова, сабака, воўк і леў.

Калі скамарохі схаваліся за гарою, да іх слыху яшчэ плылі з ветрам крыкі «пачакайце!»

Фурманкі павярнулі на лясную дарогу і ехалі доўгі час блытанымі сцежкамі, каб іх не знайшлі. Яны ўцякалі ад славы і почасцей, як ад ворагаў.

Так яны ехалі цэлы дзень. Калі сцямнела, яны спыніліся каля ўзгорка ля чыстай крыніцы. Мужчыны распраглі коней, паставілі палатку, а жанчыны расклалі агонь і рыхтавалі вячэру...

Дзед на некалькі тыдняў захварэў і не мог далей апавядаць гісторыю Дзіда-дзеда. Калі ён ачуняў, стаяла лютая зіма. Кожную ноч хату заносіла снегам, прыходзілася раніцой пракапваць лапатай сцежку да дзвярэй. Школьнікі вельмі любілі гэтую работу.

Калі спынілася мяцеліца, школьнікі ляпілі з снегу фігуры. Дзед зацікавіўся, выйшаў на двор і запытаўся:

— Гэта хто?

— Цар скамарохаў!

— А той?

— Дзіда-дзед.

— А малая?

— Люсенька!

— А гэта пара?

— Ксаверы і Ксаверыха!

Школьнікі ляпілі слаўных герояў з Дзіда-дзедавай гісторыі. Дзед радаваўся.

— Выйдзе з вас толк, мае дарагія і паважаныя,— хваліў іх дзед.— Зусім магчыма, што знойдзеце качан капусты з шоўкавымі, сярэбранымі і залатымі лістамі. Памятаеце? Я калісьці ўмовіўся з вамі так называць талент. I няхай вас не збівае з панталыку тое, што цяпер, калі я гляджу любую з вашых снежных статуй, вы павінны мне тлумачыць, хто яна. Бо вы толькі пачынаеце...

Дзед падставіў вуха да рота снежнага Дзіда-дзеда і звярнуўся да ўнукаў:

— Чуеце? Чуеце?

— А што?

— Наш Дзіда-дзед просіць мяне, каб я пасля вячэры апавядаў вам працяг яго гісторыі.

Пасля вячэры дзед пачаў са слова «Эге!».

— Эге! Скамарохаў мы пакінулі пры вогнішчы ля крыніцы. Пасля поўначы ўзышоў яркі месяц, падобны да сярэбранай табакеркі. Пад яго святлом людзі ўгледзелі блізка сад, белыя вежы панскага палаца і высокі цагляны касцёл. Скамарохі рашылі раніцай паехаць туды і паставіць у маёнтку спектакль.

Калі раніцой вецер сагнаў з поля туман, скамарохі накіраваліся ў маёнтак. На полі іх здзівіла вось якая з'ява. Голыя людзі, упрэжаныя ў цяжкія плугі, аралі поле. Другія голыя людзі імі кіравалі, моцна білі іх бізунамі і злосна крычалі:

— Барадаты! Ары глыбей...

— Гэй, лысы! Баразну раўней... раўней, ліха!

— Гультаі! Абібокі! Вось вам! Яшчэ... яшчэ!

Так крычалі паганятыя, сцёбалі людзей з усіх сіл пугамі, а тыя людзі толькі стагналі. Скамарохі падышлі да іх.

— Чаму вы ўпрэгліся ў плугі замест коней і быкоў? — запытаўся цар скамарохаў.

Людзі адказалі:

— Не мы самі ўпрэгліся, а нас упрэглі.

— Хто?

— Пан.

— А дзе ж яго быкі і коні?

— Пан прадаў іх. Ён вельмі любіць грошы.

— Чаму не ўцякаеце ад пана? Ён вас добра кор міць?

— Пан зусім нас не корміць. Але мы чамусьці з голаду не паміраем. А баімся ўцякаць, бо нас напалохаў ксёндз.

— Што ж вам ксёндз гаварыў?

— Ксёндз сказаў нам, што жывём яго малітвамі. А калі толькі пойдзем ад пана, дык у той жа дзень перамром.