Змітрок Бядуля - Сярэбраная табакерка

Унукі спалохана схапіліся за зубы. Дзед засмяяўся:

— Я ж не конь, а вы не цыганы. Я брыкну толькі такім чынам, што не буду далей апавядаць гісторыі Дзіда-дзеда, калі не возьмецеся за грамату. Бо як ні стараюся гаварыць вам проста, а вы ўсё роўна не разумееце некаторых слоў.

Дзед пайшоў у каморку і прынёс адтуль акуляры і патрапаную кнігу. Кнігу палажыў на стол, а акуляры насунуў на нос. Праз хвіліну пачуліся дзівосныя, старадаўнія словы:

— Аз...

— Букі...

— Ведзі...

— Глаголе...

Над галовамі ўнукаў гуўчмель і нібы паўтараў за імі.

Уночы ўнукі снілі цыгана і скрыпача. Яны снілі музыку і прачнуліся спяваючы. Дзед хацеў раззлавацца, ды не мог. Ён рашыў купіць дзецям губны гармонік і балалайку. I ён папрасіў унукаў:

— Не спявайце. Тата і мамка прачнуцца. Яны так напрацаваліся за дзень. Раніцой я вам нештачка ў краме куплю. Ідзіце ка мне!

Унукі перасталі спяваць і на дыбачках пайшлі ў дзедаву каморку. Калі яны ўжо ляжалі пад цёплай коўдрай, дзед шэптам пачаў:

— Мы пакінулі мяленькую Люсеньку ў Дзіда-дзедавай хаце. Сірацінкя спала. Спаў Дзіда-дзед. Спаў лес. У ім не асталося нават камара. Бо, як вы помніце, усё жывое ўцякло з лесу, калі Дзіда-дзед пастрашыў людзей, што выпусціць Смерць з табакеркі.

Люсенька, якая прывыкла раней спаць дзе папала — пад шук і грукат, прачнулася ад непрывычнай цішыні. Ёй стала страшна. Яна пачала прыслухоўвацца і раптам пачула:

— Тук-тук! Тык-тык! Тук-тук! Тык-тык!

Яна падумала, што гэта маленькі гадзіннік — маленькі, як пазурок. Аднаго разу Люсенька бачыла такі малюсенькі гадзіннічак у адной багатай дзяўчынкі, якая мае і тату і маму.

Люсенька доўга шукала цудоўны гадзіннічак, які туркатаў блізка, ці то на падушцы, ці пад коўдрай. Потым яна яго знайшла. Гэта ж яе ўласны вечнага дзіннічак... Гэта яе сэрца стукатала ад страху.

Люсенька заенуць не магла. Яна, каб не было так страшна, вочы зажмурыла і ціха ляжала. Раптам уздрыгнула...

— Ой... хто гэта рыпнуў дзвярыма? Люсенька чуць-чуць расплюшчыла вочы.

— Ой... Чые гэта такія злыя і круглыя вачышчы гараць у пацёмках? Ой... Хто гэта асцярожна, як цень, ходзіць па хаце?

У Люсенькі ад страху язык адняўся.

— Хто гэта?

Яна хацела крыкнуць і не магла. А пара змяіных вачэй прыблізілася да ложка новага таткі Люсенькі... Люсенька здагадалася, што гэта злодзей. Ён, мабыць, хоча ўкрасці табакерку ў яе новага таткі. Каб хоць адно слова крыкнуць, самае лёгкае слова...— падумала Люсенька. I дзяўчынка крыкнула на ўсю Дзіда-дзедаўскую хату:

— Ма-а-ма-а-а!!!

Прачнуўся Дзіда-дзед. Ён адразу схапіў рукамі злодзея. Люсенька здагадалася запаліць лучыну. У моцных руках Дзіда-дзеда шыпела і кіпела ад дрызот пані Сарачынская. Яна кусалася, драпалася і крычала. Дзіда-дзед не выпускаў яе з рук ды ўсё пытаўся ў Сарокі:

— Што мне з табою, гадаўка, рабіць? Смерці ж на волі няма. Ні агонь, ні вада, ні сякера цябе не возьмуць. Хіба трымаць цябе ў клетцы, як Смерць у табакерцы? Не! Залішне для мяне клопату.

Сарока ад злосці магла прагаварыць толькі адно:

— Кра-кра-кра. Урэшце Дзіда-дзед сказаў:

— Я ўжо ведаю, што з табой рабіць, і зараз жа зраблю!

Дзіда-дзед пачаў скубці пер'е з крылляў Сарокі. Потым з хваста. Ён гэта рабіў спакойна і акуратна, па аднаму клаў пер'е ў рэшата. Сарока сарамліва апусціла вочы і маўчала. Гэта ж з яе зрывалі вопратку. Калі Дзіда-дзед выскуб апошнія дробныя пер'і і ўзяўся было за пух, Сарока ўзмалілася і так сказала:

— Мне будзе сорамна на ўвесь лес. Пакінь мне, пане Заяц, хоць кашулю...

— Добра! — прамовіў Дзіда-дзед,— пакіну кашулю.

Люсенька хоць дрыжала ад страху, але ўвесь час свяціла лучынай.

Не выпускаючы Сарокі з рук, Дзіда-дзед вынес яе ў сенцы, выкачаў Сароку ў карыце з дзёгцем і выкінуў на двор. Пані Сарачынская выкрыквала страшныя пракляцці, але Дзіда-дзед толькі смяяўся і звярнуўся да Люсенькі:

— Надалей ты мяне ўсё ж ткі не заві мамай, а татам. Я ж не ў спадніцы. А я цябе буду зваць дачушкай. Згодна? Дык чаму ж ты маўчыш? Ты — што? Плачаш?

Люсенька заплакала ўголас:

— Мне Са-са-сарокі шкада-а-а... Дзіда-дзед пагладзіў Люсеньку па галоўцы:

— Не плач, малая-ўдалая, яна ж хацела ўкрасці ў мяне табакерку, выпусціць Смерць на волю і зрабіць маленечкіх дзяцей на ўсім свеце сірацінкамі... Разумееш? Яна хацела асіраціць увесь свет... Разумееш?

— Разумею, але цёці Сарацінскай будзе х-х-хо-ладна і с-с-сорамна голай...

— Глупства! — сказаў' Дзіда-дзед.— Такая зладзейка не сёння, дык заўтра сама б выскубла сабе пер'е, каб украсці ў каго-небудзь новае, прыгажэйшае. Добра ведаю зладзейку!