Змітрок Бядуля - Сярэбраная табакерка

Саўка пацягнуў сябе за вусы і змоўк.

— А ведаеш, Саўка,— сказаў Дзіда-дзед,— я зусім пра гэта не падумаў. Каб не ты, сусед, дык Смерць не сядзела б у мяне тут! — і трах кулаком сабе ў грудзі.

— Давай, Саўка, пачаломкаемся з табой,— сказаў Дзіда-дзед і абняў свайго былога ворага і цяперашняга прыяцеля.

Ім было ў гэты час мора па калена. Пані Сарачын ская полечку танцавала і сама сабе падпявала:

Ёй па-маладзецку прытупваў Саўка, тапырачы вусы, як таракан, і зацягваў сваё:

Тады Юрка Дратва падаіў сябе пару разоў за бараду, завальсаваў, смешна выгінаючыся, і заспяваў тоненька-тоненька:

Дзіда-дзед сядзеў пры стале і прыемна ўсміхаўся. Юрка Дратва кончыў вальс, падышоў да Дзіда-дзеда з просьбачкай:

— Пакажы мне тую штучку... Хачу, браток, сваімі вачыма паглядзець.

Дзіда-дзед рабіў выгляд, нібы не чуе. Пані Сарачын ская танцавала і спявала, аднак ласым вокам пазірала на Дзіда-дзеда і ласым вухам слухала, як Юрка просіць паказаць яму табакерку.

— Пакажы штучку, сусед... Шкода табе, ці што?

На дварэ пахмурнела і паліў дождж. Мнагатысячны натоўп бараніўся ад дажджу, як хто мог. Нельга было цяпер прастуджвацца да смерці, аднак людзям было непрыемна. Гандляры ўсё ж і пад дажджом умудраліся прадаваць свой тавар. Дзіда-дзеду няёмка было, што гэтулькі народу яго чакае. Ён усё зварочваўся да сва ёй няпрошанай памочніцы, і ў яго голасе і вачах была пакута:

— Пані Сарачынская, не выпадае так... Сарока яго супакойвала:

— Пане Заяц, не турбуйцеся і не прымайце блізка да сэрца. (Пры гэтым кланялася, зграбна прысядала і адным вокам падміргвала да Юркі.) Добра ведаю людзей. Чым больш яны вас чакаць будуць, мой шаноўны, тым большая пашана будзе ў іх да вашай асобы.

Тут жа неўзаметку Сарока шапнула Юрку на вуха:

— Прасі паказаць табакерку... Прасі, прасі... Юрка Дратва не адступаў ад Дзіда-дзеда:

— Пакажы, родны мой, тую штучку...

— Эх,— сказаў Дзіда-дзед.— На, глядзі. Дзіда-дзед усунуў руку за пазуху, і не паспела табакерка бліснуць яркім серабром і золатам, як Сарока каршуном накінулася на яе. I што вы скажаце? Каб не Саўка і Юрка, Сарока вырвала б табакерку з рук Дзіда-дзеда. Дзіда-дзед зазлаваўся не на жарт.

— Вон, Сарока! Каб тваёй паганай нагі тут больш не было!

Сарока апраўдвалася.

— Я толькі пажартавала. А пан Заяц такі недалікатны...

— Думаеш, я не бачыў, як ты збірала грошы ў людзей для мяне нібыта і перадавала сваім родным? — гневаўся Дзіда-дзед.— Гэта подла! Вон з маёй хаты, нізкае стварэнне!

Сарока пакруціла хвастом туды і сюды, плюнула, бразнула клямкай дзвярэй і сказала Дзіда-дзеду на развітанне:

— Будзеш мяне помніць! — і зірнула на Дзіда-дзеда да таго поўнымі смяртэльнай нянавісці вачыма, нібы Смерць знаходзілася на волі і ўліла ў вочы Сарокі сваю атруту.

Сарока выскачыла з хаты, узнялася і паляцела.

У Дзіда-дзеда, Саўкі і Юркі выйшаў хмель з галавы. Дзіда-дзед супакоіўся ад гневу і сказаў да Юркі з дакорам:

— Бачыш, Юрачка, як шкодна цікаўнасць. З-за тваёй цікаўнасці ледзь не загінуў увесь свет. Сарока і Смерць дзве родныя сястры, і Сарока, напэўна, выпусціла б яе на волю.

Юрка ад згрызоты аж бараду кусаў. Крыху падумаўшы, ён сказаў:

— Няма зла без дабра. Мая цікаўнасць якраз выратавала табакерку з палонніцай, бо выкрыла твайго заядлага ворага. Прынамсі будзеш ведаць цяпер, што трэба асцерагацца Сарокі.

Дзіда-дзед хлопнуў Юрку па плячы і сказаў каротка і ясна:

— Малайчына! А цяпер выйдзем к народу!

Дзіда-дзед, стралец і шавец выйшлі на двор.

Радасныя прывітанні натоўпу глушылі лес. Дзіда-дзед расказаў натоўпу падрабязна, як ён злавіў Смерць, якую цікавую гутарку з ёй вёў, і людзі былі ад усяго гэтага ў вялікім захапленні. Урэшце Дзіда-дзед папрасіў іх разысціся па хатах і жыць, жыць, жыць.

Ён развітаўся з натоўпам ды ўжо хацеў ісці ў хату, але яго спыніла пажылая жанчына. У яе былі ўскал мачаныя валасы. Мабыць, яна іх нядаўна бязлітасна скубла, бо ў яе дрыжачых, скурчаных пальцах засталіся жмуткі валос. Вопратка на гэтай жанчыне была падзёртая, і яна ўся выглядала кучай шмотак. Схудалая, зморшчаная, жанчына бляднела і чырванела ад унутранага парывання, ад нечалавечага болю і хвалявання...