Анатоль Бутэвіч - Расстайны пах асоту

Зачароўвала яно, гэтае прадыханне незразумелых мне словаў, настройвала на нейкі асабліва паважлівы лад да маіх непісьменных бацькоў — не было валенак для кожнага з многіх у хаце дзяцей, каб далучацца да навукі ўсім адразу, па калейцы хадзілі ў спалячаную школу толькі зімой, калі поле адпачывала пад снежнай пялёнкай, таму і скончылі адно калідор, як жартуе мая маці. Аднак жа з далёкіх маіх чырвоназменаўскіх часоў у сярэдзіне сямідзесятых і да гэтай пары выпісваюць яны маю "Чырвоную змену", каб з яе, відаць, выцікаваць-вычытаць найперш, дзе носіцца-блукае па свеце іхні сын, што ці не зусім ужо збіўся з панталыку і забыўся дарогу дадому.

А словы ж тыя бацькоўскія заварожвалі сваёй трохі таямнічай незразумеласцю і моцай шчырасці гаюча-суцяшальных спадзяванняў. I згадваюцца яны зараз зусім не па-бацькоўску, а трохі іначай, у суладдзі з сённяшнім настроем.

Вясновым будзённым днём, калі і не адсеяліся яшчэ, з'явіліся на нашым надворку калгасныя цеслі, прысланыя старшынёй калгаса Галушкам, з якім бацька ў далёкім сорак чацвёртым быў мабілізаваны на Данбаскія шахты. Але не будаваць прыехалі. Порстка залезлі яны на схлябешчаную дажджамі, выпетраную пад ветрам і сонцам саламяную страху нашае з такімі высілкамі агоранае хаты. I шаматліва-трывожна пакацілася долу не спарахнелая яшчэ, колісь дбайна і старанна падбітая, саломка да саломкі, бацькавай стрыхоўкай салома, агаляючы худыя рэбры-латы і кроквы. Ні бацька, ні маці не сталі ні сарамаціць, ні распінацца і даказваць недаказальнае. Хочаш не хочаш, а з дваіма дзецьмі пайшлі яны ў падсуседзі да майго дзядзькі Мікалая.

Ехаць ці не ехаць у Баяры — во ў чым было пытанне, бо многія падаліся ў больш культурны і багацейшы Сноў. Ішоў 1958 год. Чаўплося вялікае ссяленне з хутароў і чарговае высяканне, на гэты раз былой заходнебеларускай гаспадарлівасці, магчымага будучага фермерства, якое і сёння ніяк не можа закараніцца, зачапіцца за абнічыееную зямлю...

Ціха вяртаюся я ў таксама мае ўжо Баяры, дзе шчыравалі і да гэтага часу пяклуюцца на сваіх трыццаці сотках і мае прыгнутыя і выбеленыя гадамі, але не зламаныя лёсам бацькі — без чатырох гадоў 90-гадовы Іван з роду Бутэвічаў і без чатырох гадоў 80-гадовая Марыя з Мазаноў, і каля сотні іхніх аднавяскоўцаў, з якіх толькі двое-трое маюць працоўны калгасны ўзрост. Не тыя баяры, што панавалі, а тыя, што згодна з даўнім тлумачэннем, пынілі гэты двор, працавалі на яго карысць. Не носьбіты ганарыстых шляхетных родаў, званняў і гербаў, а беззямельныя хлебадайныя батракі ў тых радавітых гнёздах-дварах, пякучай мазольнасцю жыцця якіх яны і слававаліся.

Я адной табе належу...

Цяпер ужо я зусім па іншаму разумею вядомыя словы: "Каб любіць Беларусь нашу мілую, трэба ў розных краях пабываць..." Раней я скептычна адносіўся да іх. Бо хіба ж мае бацькі, як і сотні, тысячы іхніх супляменнікаў, якія не толькі за межамі Беларусі ніколі не былі, а нават Мінск наведвалі гады ў рады, хіба ж яны не любілі і не любяць маю, іхнюю, нашую Беларусь? Любілі і любяць, як дай Бог кожнаму. Але зараз, пабыўшы далёка ад дому, пазіраючы на мой родны край праз прызму погляду замежнікаў, я зразумеў, якую новую афарбоўку набывае мой позірк, якой мілай, любай і непаўторнай становіцца Радзіма мая дарагая з усімі яе бедамі, нягодамі, праблемамі...

Яна — адна, і ніколі і нідзе такой больш няма і не будзе.

Верасень-кастрычнік 1999 г. Бухарэст