Анатоль Бутэвіч: Славутыя родам сваім

З гісторыі нам вядома імя нацыянальнай гераіні Францыі Жанны д’Арк. А ці ведаеце вы, што на нашай зямлі таксама была гэткая ж мужная жанчына, якая за свае подзвігі можа лічыцца нацыянальнай гераіняй Беларусі?

Самы пачатак ХVІ стагоддзя. Няспынныя татарскія набегі становяцца ўсё больш жорсткімі. Войскі хана Баты-Гірэя даходзяць да Слуцка, па дарозе рабуюць гарады і вёскі, забіраюць мноства палонных. Татарам удалося захапіць слуцкія прадмесці. Ацалелыя жыхары схаваліся ў замку. Раз’юшаны Баты-Гірэй адступіў, але загадаў зрабаваць і спаліць Капыль, Койданава, Нясвіж, Клецк. Страшныя пажары ў каторы раз ахінулі беларускую зямлю. Праз год татарскі набег паўтарыўся. Моцна ўзброенае шасцітысячнае войска зноў стала аблогай ля Слуцкага замка.

На гэты раз галоўнага арганізатара абароны князя Сямёна Алелькавіча ў горадзе не было. Але памыліліся заваёўнікі ў прадчуванні лёгкай перамогі. Абарону ўзначаліла жонка Сямёна Настасся. Як і Жанна д’Арк, княгіня апранула ваенныя даспехі, загадала асядлаць каня. На чале баявой дружыны выехала за вароты замка. У зацятай бітве не паддаліся слуцакі ворагам. Татары пачалі адступаць. А тут вярнуўся і князь. Каля Давыд-Гарадка дагналі яны татараў, добра правучылі нахабнікаў.

Далёка за межы Слуцка пайшла слава пра ваеннае майстэрства Настассі. Калі не стала мужа, яна працягвала адважна змагацца з захопнікамі. Ніхто ніколі не мог яе перамагчы. Апошняя няўдалая спроба татараў захапіць Слуцк адбылася ў 1521 годзе.

Пра той гераічны час знаны польскі гісторык Мацей Стрыйкоўскі пісаў:

Дарэчы, падчас працы над гісторыяй Вялікага княства Літоўскага М. Стрыйкоўскі шмат карыснага матэрыялу знайшоў у Слуцкім летапісе, які вёўся пры княжым двары, і багатай бібліятэцы князёў, у замку якіх працаваў два гады.

Настасся ж аддала дачку Аляксандру за вялікага гетмана літоўскага Канстанціна Астрожскага, парадавалася іхняму шчасцю і адышла з зямнога жыцця, пакінуўшы на еўрапейскіх прасторах такую памяць, што не цьмее і дагэтуль.

Вось якая гераіня жыла некалі на слуцкай зямлі. Належала яна да аўтарытэтнага і паважанага праваслаўнага роду Алелькавічаў герба “Пагоня”. А яшчэ іх называлі Алелькамі, Слуцкімі. Валодалі Слуцкім княствам, Пінскам, Капылём, іншымі землямі. Прадстаўнікі роду знаходзіліся на высокім кіеўскім пасадзе. Многія пахаваны ў Кіева-Пячэрскай лаўры, якою годна апекаваліся і падтрымлівалі матэрыяльна.

Але галоўным горадам Алелькавічаў больш за два стагоддзі з’яўляўся старадаўні Слуцк, які ўпершыню згадваецца ў “Аповесці мінулых гадоў”. Трэцім на беларускіх землях атрымаў ён Магдэбургскае права. Нават калі ўдзельныя княствы былі ўжо ліквідаваны, Слуцкае захоўвалася ажно да канца ХVІІІ стагоддзя.

Алелькавічы належалі да адной з магутных галін яшчэ больш старажытнай дынастыі Гедымінавічаў. Заснавальнікам роду лічыцца Аляксандр (Алелька) – сын кіеўскага князя Уладзіміра, унук вялікага князя літоўскага Альгерда, праўнук Гедыміна. У 1417 годзе ён пашлюбіўся з унучкай Вітаўта Вялікага Настассяй – дачкой вялікага князя маскоўскага Васіля Дзмітравіча і Соф’і Вітаўтаўны. Быў князем капыльскім, слуцкім, кіеўскім.

Калі ў 1430 годзе памёр вялікі князь літоўскі Вітаўт, сярод тых, каго хацелі бачыць яго пераемнікам, называлі і Алельку Уладзіміравіча Слуцкага. Яго ведалі як таленавітага военачальніка, разважлівага дыпламата. Разам са сваім палком і братамі Іванам і Андрэем ён браў удзел у бітве народаў на Грунвальдскім полі. Аб’яднаныя вялікалітоўскія і польскія войскі падчыстую разграмілі непераможных, як лічылася, крыжакоў. У ліку іншых пераможцаў браты Слуцкія паставілі свае подпісы пад мірным Мельнскім дагаворам з Тэўтонскім ордэнам.

Малодшы сын Алелькі князь слуцкі і капыльскі Міхаіл быў намеснікам вялікага князя літоўскага Казіміра ІV Ягелончыка ў Вялікім Ноўгарадзе. Але амбіцыі яго былі большымі. Яму карцела заняць найвышэйшы пасад. Разам з Іванам Гальшанскім і Фёдарам Бельскім Алелька ўдзельнічаў у змове супраць Казіміра, які збіраўся прыехаць у Кобрынскі замак. Тут 15 красавіка 1481 года мелася адбыцца вяселле Фёдара Бельскага з князёўнай Ганнай Кобрынскай. Змоўшчыкі хацелі забіць высокага госця альбо ў лесе на ловах, якія ён вельмі любіў, альбо ў замку. Аднак змову выкрылі. Князям Міхаілу Слуцкаму і Івану Гальшанскаму пасціналі галовы перад усім народам проста на плошчы ў Вільні. Фёдар Бельскі ўцёк у Маскву.