Анатоль Бутэвіч - Расстайны пах асоту

Колькі гадоў, дзесяцігоддзяў, стагоддзяў (хто здолеў бы падлічыць!) людзі намагаліся, стараліся, высільваліся, імкнуліся, хацелі, але не здолелі і да гэтага часу не могуць зразумець, спасцігнуць і разгадацць недасяжны сэнс гэтага звычайнага слова!

Колькі пакаленняў юных асобаў станавіліся мацяркамі, а то і мацяркамі-адзіночкамі, бацькамі, а то і непрызнанымі бацькамі, дзядулямі і бабулямі, так і не дапіўшы да донца салодка-горкую чашу гэтага неразгаданага і магічнага Слова, не здолеўшы ўсвядоміць самі і не могучы растлумачыць сваім дзецям і ўнукам яго зваблівы і няўлоўны змест!

Яно было і застаецца салодкім, як мёд, і горкім, як палын, жаданым, як жыццё, і нечаканым, як смерць.

Хоць — перастаў гэтыя эпітэты, і таксама будзе праўдай: горкае, як мёд, жаданае, як смерць... Бо ў дачыненні да гэтага слова ўсё магчымае і ўсё праўда, усё быццам бы вядома і — нічога невядома. I ніколі, відаць, не будзе вядома!

I гэта не высновы расчараванага і бітага жыццём песіміста, а сама сутнасная існасць гэтага ўтаемненага, загадкавага і магічнага слова, якое віравала і віруе кроў, пеніла і пеніць пачуцці, хвалявала, хвалюе і будзе хваляваць да скону жыцця ў сусвеце.

Яно надзвычай звыклае і лёгка даступнае, як паветра, як сон, як жыццё, і недасяжна-незнаёма-невядомае, пакутліва-неспасцігальнае, як сам сэнс жыцця.

I слова гэтае — Каханне...

Каханне...

Хто з таемным першародным страхам і цнатлівым трымценнем голасу, з узбуджальна-хвалюючай дрыготкай у целе не прамаўляў, не вышэптваў і не выдыхаў гэтага слова, не вымольваў яго, не трызніў ім, не спадзяваўся на яго, як на апошнюю і найвышэйшую надзею?

Хто не прагнуў гэтага пачуцця, як збавення і аджыўлення душы і духу, хто не маліўся мройлівымі начамі, каб нехта тамтой, на Вышынях, самы найвысокі і наймагутны, паслаў таго адзіна-адзінага, паразуменне і суіснаванне з кім робіць жыццё асэнсаваным і радасным і даруе яго працяг?

Хто не перажываў і не адчайваўся, не плакаў і не смяяўся, не радаваўся і не пакутаваў у чаканні яго і з яго прыходам?

Хто не быў на сёмым небе і не апускаўся ў самыя злавесныя глыбіні апраметнай ад спробы яго спазнання?

Хто не нёс напаказ свой крыж радасці і не хаваў ад іншых свой крыж пакуты?

Бо было яно праз стагоддзі стагоддяў і святочна-ўзнёслым, радасна-перапоўненым праз край, як Песня Песняў, і горка-маркотным, скрушлівым, настылым адчаем, як склеп Джульеты.

Але чаму, чаму гэтаму светламу слову заўсёды супрацьстаіць слова антонім, слова супрацьлегласць?

Чаму і навошта гэтае жыццёва натуральнае, пяшчотнае і шчырае, асляпляльнае і стваральнае пачуццё заўсёды суседнічае і спадарожнічае з гэткім жа натуральным сляпым і пякучым, горка-атрутным і разбуральным расчараваннем?

Чаму пасля яго шчодрага красавання бываюць як багата-ўмалотныя і прыземіста-сагнутыя каласы, так і ганарыста задзёртыя пустагаловыя стырчакі? Чаму каласіцца яно ўраджайнай нівай і пустазеліцца пустацветам?

Чаму спрадвеку і праз гады закаханыя бываюць бязмежна шчаслівыя і бязмерна няшчасныя? Чаму адны шчасліва закаханыя на ўсё жыццё, а іншым хапае і аднаго дня, каб з каханнем узнесціся і пасля пеклаваць праз усю рэштку зямнога быцця? Чаму, нават адбалелае, гэтае пачуццё не забываецца і не знікае бясследна, пераўтвараючы і змяняючы чалавека? Чаму след закаханасці бывае натуральна непрыкметным і гаючым і паказальна знарочыстым і нервовым?

Чаму гэтае проста слова і простае слова нясе абнадзеена жыццядайны і незваротна жыццезнішчальны сэнс?

Хто адкажа на гэтыя звыклыя пытанні?

Хто апранецца ў тогу суддзі-пракуратара, каб ацэньваць, а тым больш судзіць юныя жыццёвыя парасткі, што прагна цягнуцца адно да аднаго пад уздзеяннем магічнай сілы гэтага слова і пачуцця?

Хто параіць, як з хліпкага і кволага парастка-надзеі выгадаваць, выпеставаць магутае і нязломнае дрэва Кахання? I ці павінна быць яно недаступна гордым, безаглядна летуценным і абсалютна незалежным альбо гнутка-пакорлівым і прагматычна-ўчэпістым? Як ягоную ўзнёслую вышынную адухоўленасць і выразную духоўную магутнасць не разгубіць, не выветрыць, не раструсіць, не перацерці на пацяруху, не ператварыць у пакутлівы цяжар шорсткай будзённай штодзёншчыны?

Хто асмеліцца на такую параду, калі сам не дапіў да кроплі гэты келіх, не спасцігнуў сэнс недасягальнасці гэтага пачуцця, яго недаступнасці і нераздзеленасці, незразумеласці і шматпакутнасці?