Анатоль Бутэвіч - Расстайны пах асоту

А Маршчэнкавага лесу ўжо няма — звялі на калгасныя патрэбы. Выходжу на парослую белай дзяцелінай і агучаную несціханай зумклівай пчаліннай песняю палявую дарогу, і мяне насцярожліва сустракае пахіленымі пікамі густая сцяна натапыраных калючых вусата-асцюкаватых ячменных каласоў — ажно вусцішная дрыготка прабягае па спіне і шэрхне скура на шчоках: няўжо па-донкіхоцку кінуцца ў бойку? Да гэтага настрою дапасуецца і іншы, бо ў вушах, здаецца, ажно звініць, пранізліва і самотна, а памяць паўтарае яе ўнутраным голасам, шчымлівая мелодыя "Зорачак" Сяргея Новіка-Пяюна, песня, якую заўсёды суладна з маім настроем пранікліва спявае Данчык.

Гэтай шчымлівасці дадае і тое, што Сяргей Міхайлавіч мой зямляк па нараджэнню — ён з вёскі Лявонавічы Нясвіжскага раёна, і тое таксама, што я зараз і сапраўды далёка ад гэтага краю, дзе "татулька мой і матанька" жывуць.

Спадыспаду душы падымаецца, расце такое самотна-трывожлівае пачуццё, што я ледзь стрымліваюся.

У носе нешта так дрэнчыць і круціць, што ажно вочы засланяе і словы блытаюцца ў галаве.

Я з усёй сілы маргаю вачамі. Але выручае нейкая мошка, што раптоўна трапляе ў вока. Незмаргнутая сляза цяпер ўжо законным чынам коціцца па гарачай шчацэ і салёна арашае сасмяглыя пад зыркім сонцам губы.

Праз гэтую хісткую намітку эмоцый пазіраю на знаёмыя і ўжо змененыя абрысы палёў, колішніх лугоў, паплавоў, лесу. Стараюся згледзець, але не заўсёды гэта ўдаецца, хоць якія прыкметы былых паселішчаў. Са старэйшых іхніх гаспадароў ужо мала хто цешыцца гэтым светам, а былыя дзеці даўно самі сталі дарослымі, сталымі, нават старымі, яны параскіданы па розных блізкіх і далёкіх адсюль вёсках і гарадах.

Найбольш прыкметна котлішча Маршчэнкавай сядзібы, заможнага гаспадара, які ўмеў жыць так, што іншых ажно завідкі бралі. Былі ў яго і дыхтоўныя пабудовы, і ладная гаспадарка, і найлепшы мо не толькі на хутары інвентар: ад коннай малацілкі да ўсялякага іншага сялянскага рыштунку, што-кольвечы з якога валяецца, зарослае пустазеллем, яшчэ і зараз. А ад згадкі пра смак мочаных антонавак, якімі частавалі нас толькі ў гэтай хаце, ажно слінкі пацяклі.

Не захавалася слядоў ад бліжэйшых Маршчэнкавых суседзяў адзінокіх Паўкі альбо Павачкі, як адпаведна ейнаму росту звалі яе, Алесі і Веркі Касабуцкіх. На іхні выпуклы касагор, нягледзячы на ліпкую і густую гразь на сцежках-дарожках, а то і цярэспаля, насуперак традыцыі сядзець на першы дзень свята дома, як на злом галавы, дапіналі мы на Вялікдзень па валачобныя. Тут ніколі не выпускалі з хаты на галодны жывот, гасцілі смакатлівым печывам, а то і яшчэ чым-небудзь. Часам мы так начастоўваліся булак і запечаных у ржаным цесце кумпякоў, што ажно расшпільвалі аплікі святочных портак, добра забрынданых і выквацаных ліпучай гразёю, ад чаго нашыя напханыя пафарбафанымі не толькі на чырвонае яйкамі кішэні апускаліся ледзь не на калені, а яйкі, вядома ж, не вытрымлівалі гэткай непавагі і ператвараліся ў суцэльнае месіва жоўта-чырвонага колеру, якое нашыя маткі пры ўсёй павазе і пашаноўнасці да велікоднага свята вымушаны былі выкідваць у свіное вядро.

Толькі з памяці можна вывудзіць месца былой сядзібы Тамашэўскіх — з вялікім і добра ўробленым садам, абсаджаным акрамя ўсяго ласункавымі кустамі арэшніку. Арэхавыя гасцінцы спачатку прыносіў нам, унукам, дзед Ясь, які, ідучы міма, часта нагібаў гнуткія арэхавіны сваёй палкай-кульбакай, а пасля, падросшы, мы і самі былі не промахі не толькі арэхаў налаташыць, але і яблыню ці грушу патрасці.

Прастыў след нябеднай і ці не адзінай на хутары каталіцкай, як кажуць у нас і дагэтуль — польскай, сям'і Корсакаў. Са старэйшым за мяне і ўвішным, на хаду падноскі адарве, Ендрусем Корсакам адольваў я пяці-шасцікіламетровую ў адзін бок дарогу ў школу-васьмігодку, што месцілася ў Вялікай Ліпе ў былым дыхтоўным недабураным маёнтку пана Абуховіча, які і дагэтуль павыдзіранымі вокнамі сумна пазірае на новачасны свет, калі не магла перастрэць мяне з другой змены занятая хатнімі абавязкамі і калгаснымі клопатамі маці. Пра гэтыя вандроўкі са школы цёмначы раннімі восеньскімі вечарамі і зырка-марозным, ажно дыханне перацінае, зімовым прыцемкам па глыбокім, па пахі, сыпучым снежнм цаліку на ўзбочыне лесу, пра факелы са змочаных газай ануч у якой-небудзь банцы, з якімі вучыў мяне абыходзіцца ўжо іншы, вясковы мой школьны калега Франусь Валодзька, пра ягоную захопленасць рознага роду самапаламі, пра нашыя з ім тайныя стрэлы з ягонага бацькі паляўнічага ружжа, пра першую адрозную ад школьнай навуку рэальнаму жыццю, якую даваў мне Ендрусь, часам выкідваючы такіх конікаў, што я пачынаў біць у хамут і адмаўляўся разам з ім хадзіць у школу, чым дадаваў непатрэбнага клопату бацькам, можна напісаць цэлую прыгодніцкую аповесць...