Міхась Андрасюк - Мясцовая гравітацыя

Адам Антонавіч зірыць на нас з партрэтаў і ўсміхаецца іранічна: хі-хі-ха, шукайце, шукайце лепшых за мяне...

Проста сказаць — шукайце, а злётаўшы туды і назад у доўгія шарэнгі прозвішчаў, пералісаўшы ўсе спіскі — аказваецца — няма там сапраўдных кандыдатаў.

І тады голас узяў Асіп Паўлавіч. Той Асіп, якому не раз даводзілася выпаўняць няўдзячную функцыю апошняга апірышча, апошняй надзеі. Асіп, якога апаненты называлі хамелеонам, а мы хвалілі за гнуткі хрбет, свежы погляд і адкрытую думку.

— Шаноўныя калегі. У нашым палажэнні, усё-такі найлепшы кандыдат — Адам Антонавіч. Я ведаю, што хочаце сказаць, — ён рашчым жэстам у зародку пагасіў нашае здзіўленне. — Хочаце сказаць: Адама ж няма. А вось я скажу вам так: ёсць наш Адам. Бо хто ён, Адам Антонавіч? Антонавіч — легенда нашай зямлі. Несмяротны яе міф. Так, так, дарагія сябры. Не-смя-рот-ны! Бо міфы і легенды не паміраюць так сабе, раптоўна, зараз. Хай сабе і адышто ў нябыт вядомае, дарагое нам цела. Няхай. Пярэчыць дарма. Аднак, аказваецца, побач з целам ёсць таксама і душа. Доўга ішлі мы да гэтай праўды, але ж дайшлі. І можам зараз сказаць адкрыта: душа ёсць. І несмяротная душа Адама Антонавіча таксама з намі. Тут і зараз.

Пры гэтых словах той і другі разглянуўся крадком, быццам шукаючы нейкі доказ іншаземнаму існаванню чалавечай матэрыі. Аднак у непарушанай і сумнай прасторы гучаў адно голас Асіпа Паўлавіча:

— Суродзічы дарагія! Адам Антонавіч — наша надзея. Мая, твая, усіх нас спадзеў на лепшую будучыню. І трэба быць бяздушным, халодным прахвостам, каб адабраць нашым людзям апошняе, што ў іх засталося, менавіта — надзею. Я, дарагія сябры моцна здзіўляюся, што некаторыя з нас спрабуюць скарыстаць асобу Адама Антонавіча для сваіх прыватных мэтаў. Вылузацца ўверх, вышпарыцца наперад на ягонай, уяўна мёртвай спіне.

Асіп Паўлавіч не чытаў з лістка, ён — звычайна прамаўляў. Засунуўшы левую руку ў кішэню, правую заціскаў у кулак і час ад часу гэтым кулаком забіваў у зялёнае сукно якое важнае слова, важкі сказ. Падабалася нам такая элегантная свабода амерыканскага менеджэра, скрыжаваная з самаўпэўненасцю савецкага камісара. З кожным словам, з кожным ударам кулака расшыралася і паглыблялася прорва паміж Адамам Антонавічам, а тымі кандыдатамі, якіх у сваёй наінасці бачылі мы на перадавых пазіцыях спіскаў. Яшчэ слова, яшчэ сказ, яшчэ ўдар кулака ў зялёнае сукно і ў полі бою застаўся адзін кандыдат — Адам Антонавіч Падробка.

На выбарах Адам Антонавіч перамог. Галасоў — асабліва ў правінцыі — набраў столькі, што хапіла іх, каб засекчыся ў сеймавыя дэпутаты і Асіпу Паўлавічу, і Пятру Уладзіміравічу, і мне.

Па суботах, адвячоркамі, калі сціхае сеймавая калатнеча, калі палітычны гоман аддае перавагу звычайнай чалавечай задуме, падымаем за здароўе Адама Антонавіча чарку каньяку. Другую выпіваем за саміх сябе, а трэцюю — за ўсе міфы і легенды, без якіх народы знікаюць у чорнай прорве гісторыі.

У нядзелю рaнiцой, прыводзячы дa пaрaдку свaю густую прычоску, нaчaльнiк Гiкaлa нaпaроўся нa aбсaлютнa жывую вош. Зaсеў якрaз зa пiсьмовы стол, рaзгaрнуў чыстыя кaрткi пaперы, мiж пaперaў aбстaлявaў кубaк чорнaй кaвы. I горкi, прыпaлены aрaмaт лaшчыўся aб нaчaльнiцкiя ноздры, прaнiкaў у нaчaльнiцкaе нутро бязмежным шчaсцем ды тaкой жa aсaлодaй. Яшчэ толькi стрaўнiк чвякaнуў рaнiшняй яечняй i нaчaльнiку стaлa хорaшa. Знaчыць — можнa было дaць пaчaтaк дaўно, гaдоў цi не пяць aбмяркоўвaным успaмiнaм. Было ж поспехaў ды подзвiгaў. Усё, што захочаш — было. I усё тое, як не глядзi, трэбa дaвесцi дa ведaмствa нaступных пaкaленняў. Усе тыя дні, загружаныя сумняваннямі і супярэчлівымі думкамі, хмурныя і чорныя, зараз з перспектывы часу бачыш зусім іначай. Стаяць бы на далоні светлымі краскамі. Ні воблака там, ні хмурынкі. Гісторыя — адзіны справядлівы і непадкупны суддзя. Усё апошняе не мае значэння. Закіды скептыкаў, нараканні малкантэнтаў — дзе яны зараз?

З такiмi думкамi нaчaльнiк aпусцiўся ў крэслa. I ў той момaнт, кaлi дупa нaмaцaлa мяккую aпору, aдурмaненыя шмaтгaдовaю прывычкaй aпошнiя фрaгменты целa, здрaдзiлi. Бо трэба вам ведаць, у начальнiка Гiкалы быў такi маленькi, няшкодны навык, у далёкай маладосцi, метадам капiравання прыжыты ад старшынi павятовай партыйнай арганiзацыi, Антося Куца, косць ад косцi варшаўскага хлопца, якi, нiхто не ведае чаму, зараз пасля ваеннай завiрухi, апынуўся ў заняпадлай, ды зусiм нясведамай правiнцыi. Сеўшы за якi-небудзь стол, Антось, можна сказаць, iнстынктоўна заглыбляўся ў кішэю, даставаў грэбень, прыгладжваў прычоску. Штосці элегантнае і экзатычнае было ў гэтым прыгладжванні прычоскі. А затым падымаўся на ногi, стаяў хвiлiну з высока ўзнятай галавой, зрокам абмацваў залу. А калi знiкаў апошнi шэпт, яшчэ раз прыгладзіўшы чупрыну — зараз ужо толькі раскірэчанымі пальцамі, кiдаў у натоўп першае слова. Затым чарговае, i яшчэ сотню слоў, i тысячу, i дзесятак тысяч. Мужчыны слухалі, а жанчынам разгараліся вочы.