Міхась Андрасюк - Мясцовая гравітацыя

— А ў восемдзесят пятым, як мяне вагоны сціснулі, так і думалі ўсе: памрэ, не выжыве. А як бачыце — не памёр.

Гісторыю пра вагоны яны дасканала ведалі, не першы ж раз прыводзілася за гэтым сталом.

У восемдзесят пятым Пракопавіч працаваў на чыгунцы. Спіналі аднойчы вагоны ў адзін даўжэзны эшалон, машыніст памыліўся, лакаматыў заўчасна тузануўся назад. Усе паспелі, а Пракопавіч не паспеў, апынуўся між буферамі вагонаў. Штосці трэснула, нешта ляснула і ён паваліўся на рэйкі. Доўга там ляжаў, ці коратка — дакладна не ведае. Але мабыць даволі доўга, бо калі расплюшчыў вочы, першае, што ўбачыў — пабялелае, спалоханае аблічча начальніка вакзала. І зрабілася Пракопавічу сорамна. Ён ляжыць, а начальнік, бы радавы жаўнер, выструніўшыся перад афіцэрам, хвалюецца: “Дыхае, ці не дыхае Пракопавіч?” Учапіўшыся растапыранамі пальцамі за чорныя хмурыны, што плылі перад вачыма, пачаў узводзіцца на ногі.

— Другі хто нат і не зіпнуў бы, — казаў потым. А мне, быццам і нічога. Праўда, правая нага не зусім у калені згінаецца. Ды што там — нага?

— А ў мяне вада ў каленях, — карыстаючы аказію, што гутарка ідзе пра канчыны, уключаўся ў размову Хведар Антонавіч.

Але прэтэнзіі Хведара, напалову жартам, а напалову і ў сур’ёз ігнараваліся. Як адзіны тут, ён значную частку жыцця прахадзіў у начальніках прафсаюзаў. На пачатку ўсё было нармальна, спалучала іх адна вуліца, і адзін фабрычны станок, а потым у Антонавіча з’явіўся свой офіс і свой пісьмовы стол, і яшчэ маленькі столік, дзе, бы які турэцкі султан драмаў кумпясты чайнік. А наўкол чайніка антычнымі служкі вартавалі шклянкі. Часам, па інэрцыі, або карыстаючыся ранейшымі вузламі, заходзілі на гэты офіс. Прысаджваліся ў мяккія крэслы, глядзелі як спраўныя далоні сакратаркі пераліваюць з чайніка ў шклянкі кіпячую ваду.

— Хіба ж ад кавы і гарбаты тая вада ў каленях, — падморгіваў Іван Пракопавіч.

— Або ад гэтай сакратаркі, што ззаду, стоячы на каленях яе, — выскальваўся жоўтай усмешкай Максім Карпавіч.

Насміхаліся жартам, па сяброўску, але ж быў у словах і тонкі папрок, слушны закід: “Смешнае і далёка несправядлівае, стаўляць у адну шарэнгу, параўноўваць прыдбаныя ў барацьбе кантузіі і раны з звычайнымі хваробамі, што бы тыя байструкі, прывалакліся ў хату невядомя адкуль, прыліплі да чалавека невядомя чаму”.

Крыўдуючы на ўвесь свет, Хведар Антонавіч задзіраў нагавічыну. Сіня-белую, худую лытку завяршала непрапарцыянальна круглая булава. Сціскаў гэту булаву пальцамі, затым забіраў руку, а на бела-сіняй скуры аставаліся кругленькія ямачкі.

— О, бяда якая. А вы тут кава-гарбата, кажаце, сакратаркамі папракаеце.

І яны маўчалі. Мабыць у гэтай цішыні, за падтрымкай шматгадовага сяброўства, адабраўся, прызнаваўся за роўнацэнны і Хведара Антонавіча жыццёвы ордэн, яго пакута і ўзнагарода за поспех гэтага мястэчка.

— Усё-такі пайду ў той шпіталь. Ці не ў бліжэйшую сераду, — спыняў цішыню Віктар Сцяпанавіч.

— Будзем цябе наведваць, — казаў Іван Пракопавіч.

Афіцыянтка прыбірала парожнія шклянкі, а яны сачылі за яе няспешнымі жэстамі. І зноў маўчалі. І думалі, што ўсё-такі не ў шпіталі, а тут, у маленькім рэстаранчыку стрэнуцца чарговы раз.

Былі гэта звычайныя мужчыны, яны паміраюць у сваіх ложках, на сваіх падушках. Так ціха, што мюжна падумаць — не паміраюць ніколі.

Зубр быў звычайны. Нi малады нi стары, нi малы нi вялiкi. Галава, тулава, хвост, ногi. Значыць усё, што i трэба дзеля iснавання зубрынай матэрыi.

Такую ацэнку даў лясны вартаўнік Гудзейка што нi скажаш асоба ж кампетэнтная, калi ўпершыню глядзеў знаходку на тратуары ў цэнтры мястэчка.

Сонца не паспела выкаўзнуцца зза гарызонту i якраз у туях, што аддзяляюць тратуар i магiстрацкую сцяну, ноч апошнiмi сiламi адбiвалася ад новага дня. Тут, у змрочным закавулку, вось сабе i ляжаў зубр, тут, як першы найшоў на яго кандуктар Самахiл. Ступаў трушком на цягнiк пятая пятнаццаць у Седльцы, а на памяць прыходзiлi мала важныя перспектывы сумны, смярдзючы тытунёвым дымом вагон, чырвонае, непрыхiльнае ўсяму свету аблiчча начальнiка Кукулкi. Ёсць такiя людзi: як нi хадзi кругом iх на пальчыках, як нi танцуй, як ні ўсміхайся, так цi iначай атрымаецца дрэнна. А ўжо асаблiва яму, Самахiлу заўжды не так ступiлася, не так сказалася. Усё не так. Узяў Самахiла на прыцэл начальнiк Кукулка, ды смалiць пры нагодзе, i без яе. А пры тым можна падумаць лiчыць самым у раёне неабходным чалавекам. У навагоднюю ноч хто злётае ў Седльцы? Вядома, Самахiл. А Вялiкодным святам у Варшаву? Тое ж. А яшчэ i той хiтры натоўп, што тыркнуўшы кандуктару абшастаную залатоўку, мае жаданне з’ездзiць на край свету, ды шчаслiва вярнуцца дамоў. Не надта ж выдаўжаюць крок такiя думкi. Усё-такi чыгунка ёсць чыгунка, гадзiннiк ёсць гадзiннiк i справа якраз кандуктара звянчаць грубую магутнасць лакаматыва «гагарын» з усялякімі тонкасцямі швейцарскай «амэгі», а затым пунктуальна пятнаццаць пасля пятай з гонарам падняць руку i: „ся-дай! па-ехалi!” Праверыўшы гадзiннiк, ён спалохаўся: часу астаецца няшмат, а абавязкаў хоць адбаўляй. Хiба калi б зараз за поштай павярнуць мiж блёкаў, скарацiць шлях....