Уладзімір Гаўрыловіч - Сэрца сваё не падманеш...

— Нямецкая ўлада — справядлівая ўлада. Сабраныя рэчы будуць адпаведна аплачаны. Будуць прымацца тут, у сельсавеце, у добраахвотным парадку на працягу двух тыдняў. І гэта датычыцца кожнай хаты.

— Вымярзаюць фрыцы пад Масквой, паспрабавалі нашай зімы, — ціха пачалі перагаворвацца паміж сабой людзі.

— Думалі, ураз ухвацяць. З’елі і закусілі.

— Аге ж, дачакаюцца. Тут самім няма чаго насіць.

Верка раптам успомніла самае галоўнае, пра што яна забылася сказаць Жэні. Але спачатку сказала тое Нюрцы:

— Немцаў пад Масквой разбілі, яны адступаюць. Кажы тым, каму давяраеш.

— Адкуль ведаеш? — здзіўлена залыпала вачыма Нюрка.

— Сарока на хвасце прынесла.

— Ясна. — узрадавалася сяброўка, і яе вочы засвяціліся.

Аскерчык, пачуўшы бязладны шум сярод бечынцаў, паківаў галавою.

— Я так разумею, тут некаторыя сумнявацца ўздумалі над рашэннямі справядлівай нямецкай улады. Дык запомніце, — ён марудным цяжкім поглядам акінуў усіх і зноў нечакана спатыкнуўся, як апёкся, ад погляду жонкі былога калгаснага старшыні: Верка глядзела на яго смела, так і не адвёўшы вочы, і ад таго Аскерка яшчэ больш зазлаваў. — Многія з вас жывыя яшчэ толькі таму, што я, старшы паліцэйскі Зміцер Аскерка, прызнаю вас за землякоў. Цаніце гэта. Асабліва тыя, што бальшавіцкім духам пранізаны. Тут не партыйны ці камсамольскі сход. Нямецкі парадак — ён дакладны і канкрэтны парадак, які трэба строга выконваць і падначальвацца. Зразумела гэта?

— А што ж тут не зразумець, Зміцер. Памятаеш, як капытцамі сваімі вытанцоўваў у маёй хаце на танцах? Цябе ж мы добра ведаем. — падала голас раздабрэлая Параска Сядуха, і тым выклікала ва ўсіх рогат.

— А ты, цётка Сядуха, дужа не скалься. Я для ўсіх вас цяпер тут улада. І вось што. Расплата не міне нікога, хто будзе супраць мяне выступаць. Тое, што адбылося ў Бечыне у ноч з 13 на 14 студзеня 1942 года, калі астаткі бальшавіцкіх банд загубілі нашых паплечнікаў, мы не забылі. — гаварыў Аскерка зло сна, самаўпэўнена. — У нас сваё следства, новыя законы. Хто з намі супрацоўнічае, той пад нашай абаронай. А ўрокам для ўсіх вас, бечынцаў, будзе наступнае. За тое, што лясным бандытам было выдадзена распалажэнне паліцэйскіх, сёння прыведзены наш начны прысуд. Вядомы ўсім хутаранец Сцяпан Адамчык сёння ноччу разам са сваім вывадкам з дымам пайшоў на неба.

— Д’ябал! — толькі і паспела ў роспачы крыкнуць Верка і страціла прытомнасць. Яе падхапілі на рукі сяброўкі, акружылі бабы.

— Няправільная твая ўлада, Зміцер! — закрычала Параска. — Мо дзед у чым перад табою і вінаваты, а дзеці, дзеці. Гэта ж чыстыя душы, навошта іх звёў?

— Маўчы, сцерва старая! І вы, бечынцы, не забывайце: так будзе з кож­ным, хто будзе памагаць партызанам і бальшавіцкім прыхвасням. Сход закончаны!

Паліцэйскія і Аскерка зніклі ў сельсавеце, а бабы, галосячы, акружылі Верку. Жэня абцірала збялелую жанчыну снегам, стараючыся вярнуць ёй прытомнасць. Побач на снезе сядзела на каленях і п’янаватая Надзя, жонка Івана Салавейчыка, якая прыгалошвала:

— Няшчасная ты мая, сірацінка. Пайшлі твае дзетачкі да Бога.

— Адпомсцяць нашы мужыкі. За ўсё адпомсцяць. Вернуцца. Немцы ўжо выдыхаюцца, пад Масквой драла далі, нашу сілу пачулі — верныя звесткі. — казала Нюра. Пры гэтых яе словах Надзя як абмякла, зніякавела. Галасілі жанчыны, усхліпвалі старыя мужчыны, Верка па-ранейшаму была непрытомнай...

Зміцер Аскерка, незадаволены прайшоўшым сходам, стаяў ля акна і свідраваў вачыма невядомую яму маладую жанчыну, што ратавала Ігнатаву жонку. Нацешыўшыся з Салавейчыкавай, якая цвярозай ніколі з ім у ложак так і не легла б, ён цяпер вырашыў пераключыцца на малодшую нявестку толькі што загубленага ім Сцяпана Адамчыка.

9

Страшнае, непапраўнае гора застыла назаўсёды ў вачах Веркі. Першыя дні пасля таго, як у адной магілцы там жа на хутары аднавяскоўцы пахавалі абгарэлыя астанкі яе дзяцей і старых свёкра і свякрухі, Верка анямела. Яна, нібы нябожчыца, ляжала ў хаце або з закрытымі вачыма, або глядзела ў адну кропку ў столі.

Да маці лашчыўся Ваня, лажыўся побач з ёю, гладзіў яе па галаве, але яна быццам не адчувала сына, не адказвала на яго словы, нават рукой не паварухнула, каб дакрануцца да свайго дзіцяці. Няўцешны хлопчык плакаў, яго, як маглі, супакойвалі абедзве цёткі — Жэня і Нюра. Яны, змяняючы адна другую, сядзелі каля Веркі, расказвалі ёй усе навіны, нават не цураліся плётак, але тая ні на што не рэагавала: здавалася, што душа жанчыны сапраўды памерла, але пакуль яшчэ цялесная абалонка была жывая.