Уладзімір Гаўрыловіч - Сэрца сваё не падманеш...

Ніхто цяпер і не памятаў, што некалі да яе, роднай сястры-прыгажуні багацея Аскеркі, у свае рэдкія прыезды ў Бечын, заляцаўся маладжавы Іван Верабей. Спадабалася Хрысцінка хлопцу. Але адмовіла яму, пайшла за багацейшага. Іван узяў тады не любую яму сірату Маланню, бо прыйшоў час ажаніцца. Аж потым Хрысцінка паплацілася: яе мужа за шкодніцтва арыштавалі, аддалі пад суд, дабро ў гаспадарцы звялося, і ёй не было іншай дарогі, як у калгас. Хрысцінка адна паднімала дзяцей, а гэта таксама для Вераб’я было як нажом па сэрцы: Маня губляла новароджаных, і ўрэшце, стала зразумела, што яна ўвогуле больш не зможа нараджаць. Сваю злосць на Хрысцінку Верабей хаваў шмат гадоў, і вось цяпер нечакана ўскіпеў і выкрасліў яе са спісу.

Калі нарэшце жанкі разабралі ўсіх цялят, ён убачыў, як заплаканая Хрысцінка цяжка ішла да свайго двара, не зважаючы на людзей, і зразумеў, што зрабіў няправільна. Спахапіўся, Нюрцы сказаў:

— Дагані Міронічыху, скажы: няхай забярэ парася на свінаферме, а як Лыска ажарэбіцца, і жарабя ёй аддамо.

Аднак Хрысцінка адмовілася ад ласкі Вераб’я, не пайшла па тое парася, якое невядома было, ці выжыве, бо свінаматка ад недагляду здохла. Хрысцінка, калі яе спыніла Нюрка і сказала пра парася, злосна бліснула вачыма на яе і глуха адказала:

— Каму дык здаровае цяля, а маім дзецям — дуля? Няхай тую дахляціну такі добранькі сам спажывае!..

...Праз нейкі час Нюрка Аўдзейчык, даведаўшыся ад людзей, што Ігнат Адамчык выжыў, на досвітку збегала да Веркі, каб падтрымаць сяброўку. Наплакаўшыся разам на двары, раптам сказала Верцы пра тое, што яе хвалявала:

— Трэба Вераб’ю сказаць, можа, хто забраў бы гэтых кабыл. Хоць старыя, але ж работу цягнуць сваю.

— Правільна. Што ты будзеш з імі рабіць? Ён зранку ў праўленні звычайна, забяжы, скажы яму, — падтрымала Верка.

...Ужо зырка свяціла жнівеньскае сонца, калі Нюрка дайшла да канюшні. Звычайна, убачыўшы на дзвярах замок, яна міжвольна пускала слязу, успомніўшы, што тут да ўсяго дакраналіся рукі яе Міколы: дзе ж ён цяпер, ці жывы, ці здаровы? На душы было трывожна, на вочы накаціліся слёзы. І зноў яе вочы памакрэлі. Але Верка хоць весткі дачакалася, ведае, што не прапаў яе чалавек, лечыцца ў Гомелі, а пра астатніх бечынскіх мужыкоў, як забралі на вайну, так нічога невядома.

Нюрка выпусціла кабыл на вуліцу, напаіла, спутала, каб далёка не адыходзіліся, а пасвіліся на выгане, які быў побач з канюшняй, да вечара. І накіравалася ў кантору.

Дзверы канторы былі расчынены, і толькі яна збіралася ступіць на парог, ногі падкасіліся, у вачах пацямнела: у праёме дзвярэй у пятлі вісеў скрываўлены Верабей. Яна знямела, ледзь не страціла прытомнасць, а калі ачомалася, убачыла, што вокны ў будынку былі выбіты, кантору і сельсавет яўна разрабавалі. Ад страху Нюрку страшна затрэсла, калі яна ўбачыла на дзвярах пакінуты забойцамі крывавы надпіс: «Не аддаў людзям не сваё.»

І адразу ж у памяці ўсплылі злосныя словы цёткі Хрысціны, якія тая ска­зала ёй: «Няхай тую дахляціну цяпер сам спажывае.», і Нюрка здагадалася, хто і за што павесіў Івана Вераб’я: канешне ж сын былога кулака, Зміцер Аскерка...

Жудасная смерць апошняга бальшавіка ў вёсцы напалохала бечынцаў. Выходзіла: чакаць бяды цяпер трэба было не толькі ад немцаў, але і ад бандзюкоў, якім савецкая ўлада так і не здолела скруціць галаву.

Першае трагічнае пахаванне з пачатку вайны прайшло ў Бечыне моўчкі. Людзі нібы пазбягалі адзін аднаго, каб не сустракацца вачыма. Несуцешная была толькі жонка нябожчыка Малання.

Старыя мужчыны па просьбе Сцяпана Адамчыка збілі труну, а жанчыны выкапалі магілу. Хавалі Вераб’я недалёка ад яго былога калегі Іллі Мірончыка. Развітваліся без лішніх слоў. Толькі стары Адамчык сказаў: «Добры быў чалавек. Царствіе яму нябеснае!» І перахрысціўся. А за ім перахрысціліся ўсе астатнія. І сталі апускаць дамавіну ў зямлю.

Па абедзе 17 ліпеня ўдалечыні папаўзлі над векавым борам клубы чорнага дыму. Людзі, заўважыўшы іх, здагадаліся: гарэў раённы цэнтр. І думкі бечынцаў цяпер былі горкія: а што ж чакае іх заўтра?

У снежную буру

Частка чацвёртая

1

Браўся задзірысты перадкалядны мароз. На хутары стаяла затоеная цішыня. Адамчыкі моўчкі вячэралі.

Бульбяная каша, засквараная салам са смажанай цыбуляй і запечаная ў грубцы, смачна пахла. Аднак старыя елі яе неахвотна.

Нарэшце Сцяпан паклаў лыжку на стол, напіўся са жбанка адвару з ліпніку і дзікай шыпшыны.

— Чуеш, Агапа, што скажу. — прамовіў ён, уважліва паглядзеўшы на задуменную жонку.