Юлія Шарова - Don Giovanni, або Памілаваны свавольнік

Ён сказаў нешта няўцямнае, толькі каб выкруціцца. Вуха паспела злавіць пару музычных блох, і ён зрабіў салістам заўвагі. Неўзабаве яны скончылі працу. Была ўжо палова на шостую вечара, Анна збіралася дадому і раптам папрасіла праводзіць яе. Грынкевіч сказаў, што, на жаль, застаецца на «Травіяту».

— Можа, мне з табой за кампанію застацца?.. Ты пачастуй мяне кавай, а я падумаю.

Інтанацыі Дзэрліны робяцца ўсё больш какетлівымі. Яна разумее, што ейны дурань Мазэта занадта закаханы, каб сапраўды яе пабіць. Але ўсё ж нявеста просіць пакараць яе, а за гэта абяцае нават пацалаваць рукі.

Яны пайшлі ў кавярню непадалёк ад тэатра, каб забіць час да спектакля. Анна жартавала наконт таго, што ейны спадарожнік — мужчына правільнага росту, з ім зручна хадзіць пад руку, не тое што з маленькім Гюнтарам ці высокім Мішам, які апошнім часам зрабіўся занадта галантным. Потым у кавярні рэжысёрка бесперапынна траскацела пра сваю пастаноўку, але Грынкевіч у яе прамовы не вельмі ўслухоўваўся. Галоўнае, што ён перастаў думаць пра пятае снежня і зусім угаварыў сябе не быць фаталістам. Ён жа ж не верыць у забабоны! Галоўнае, што Анна аддасць гэты вечар яму, а не камп'ютару, тэлевізару ці проста цёплай ванне з пенай. Вечар. А можа быць, і не толькі вечар?

— Уласна, чым была опера ў васямнаццатым стагоддзі? Мастацтвам для ўсіх. Забавай, — разважала Анна. — Нечым накшталт сучасных тэлесерыялаў. Не глядзі на мяне гэтак, зараз усё растлумачу. Калі хаця б павярхоўна прагледзець лібрэта тагачасных драм для музыкі, дык можна ўбачыць бясконцае апеляванне да тых самых вобразаў і сюжэтаў, якія цяпер эксплуатуюць у серыялах. Ну вось тая ж «Грызельда», неістотна, Скарлаці або Вівальдзі. Гаворка пра лібрэта Дзэно. Той самы вобраз вернай жонкі, папялушкі, якая стала каралевай. І гэтая сітуацыя з дачкой, якую каралева лічыць загінулай, а насамрэч ка­роль яе надзейна схаваў і таемна выхоўваў. Тэма згубленага дзіцяці. Потым кароль выпрабоўвае жонку, абвяшчае ёй, што мае намер ажаніцца з сапраўднай прынцэсай. Ну, і гэтак далей, аж да хэпі-энду. Слухай, а ці не тое самае, але пад іншым соўсам, нам падавалі гадоў пятнаццаць таму? Памятаеш: «Хуан-Карлас, мі амор, калі адбудзецца наша вяселле. »

— Заўсёды здзіўляўся тваёй здольнасці мысліць парадоксамі і нечакана змяшчаць акцэнты. Але ж чаму менавіта серыялы?

«Ты мне даруеш? Ну пэўна ж даруеш, я бачу, што даруеш!» — радасна ўскрыквае Дзэрліна. Зрэшты, а што яму яшчэ застаецца, гэтаму Мазэта? Толькі дараваць. Не скандаліць жа яму на ўсю вёску, не ганьбіцца.

— Бо опера ў той час была кічовай паводле свайго зместу. Хіба не відавочная паралель? Кіч — любоў да ўсяго такога красівеннага, каб было пабагатаму. «Багатыя таксама плачуць» — геніяльная назва! Гэта ж універсальны мэсідж антычнай оперы! Гэта яе асноўны ідэйны змест. Былі, вядома ж, інтэрмедыі, але ў кожным тэлесерыяле таксама ёсць нейкая асобная сюжэтная лінія з удзелам плебсу. Паміж эпізодамі, дзе багатыя плачуць, павінны ісці сцэны ў звычайнай простай сям'і. Камічныя характэрныя персанажы ў серыяле амаль як прышый кабыле хвост, але ж калі глядач будзе бачыць толькі слёзы багатых, ён хутка насыціцца. Ён пачне пераключаць тэлевізар на іншы канал. Тое ж самае было ў оперы, і камічныя інтэрмедыі з'явіліся дзеля таго, каб наведнікі тэатра маглі крыху адпачыць ад узвышаных жарсцяў.

— Ну, не заўсёды ж яна была кічовай. На стагоддзе раней гэта было мастацтва для гурманаў.

— І на стагоддзе пазней яна зноў ім зрабілася. Верысты, напрыклад, паступова зрабілі з італьянскай оперы гэтакі нармальны сацыяльны артхаўс. Ну вось тая ж «Травіята», якую мы з табой зараз пойдзем слухаць. Але мяне цікавіць менавіта васямнаццатае стагоддзе, эпоха росквіту гэтага жанру. Станаўленне — гэта тое, пра што ты кажаш. «Арфей», «Каранацыя Папеі». Заняпад — гэта «Травіята». І я б сказала, што гэта ўжо глыбокі заняпад, Пучыні і кампанія проста забілі апошні цвік. Заўваж, я кажу толькі пра італьянскую оперу як нейкі ўзор жанру. Мы ж ставім італьянскага Моцарта, не нямецкага.

Грынкевіч з гэтай тырады выхапіў найбольш значную для сябе думку: Анна ўсё ж ідзе разам з ім на «Травіяту».

Ну вось Дзэрліна з Мазэта і замірыліся. Цяпер іх чакаюць шчаслівыя дні і ночы, жыццё працягваецца.

— Ну дык вось. Апеляванне да пэўных вобразаў

— раз, кічовая любоў да ўсяго прыгожага — два, абранне ў якасці герояў багатых і паспяховых — тры. Што ж да музыкі, да музычнай эстэтыкі, дык тут антычную оперу можна параўнаць хіба з сучаснымі кіношнымі блокбастарамі. Цяпер гледача захапляюць камп'ютарнымі спецэфектамі, а тады трэба было здзівіць магчымасцямі галасавога апарату. Усё вышэйшая і вышэйшая тэсітура, усё складанейшыя і складанейшыя кадэнцыі, усё болей і болей упрыгожанняў, усё радзей і радзей можна ўзяць дыханне. Адсюль кастраты. Дык да чаго ж я вяду? Пэўна да таго, што сучасныя спробы ўвасаблення оперы на сцэне так ці іначай зводзяцца або да гэткага тэатральна-музычнага арт-хаўсу, або ператвараюцца ў нафталінавы кіч. Апошні, хто здольны ставіць оперы «папрыгожаму і па-багатаму» і можа рабіць з гэтага кічу мастацтва, — гэта Дзэфірэлі, дый той ужо. Ну, ты разумееш. Усе астатнія касцюмныя пастаноўкі цяпер па вялікім рахунку не маюць ніякай мастацкай вартасці і не нясуць абсалютна ніякага мэсіджу. А Моцарт. Моцарт зрабіў так, што опе­ра пасля яго ўжо не магла існаваць як серыял для плебсу і таму здолела трансфармавацца ў арт-хаўс, але і ў гэтай якасці праіснавала да Пучыні.