Юлія Шарова - Don Giovanni, або Памілаваны свавольнік

Ах, не будзь жорсткай са мной, мая радасць!

Як ён мог забыцца на тое, што ягоны сцэнічны твар заўсёды выказваў болей, чым трэба было! Праўда, Грынкевіч даволі хутка авалодаў пачуццямі. Дакладней, ён проста сціснуў іх, замкнуў, як неахайна сабраную валізку, поўную нейкіх асабістых рэчаў, якія дзеля прыстойнасці трэба схаваць і нікому не паказваць.

— Гэта проста пра нейкага Трыстана, — сказаў ён крыху пазней.

— Нешта ў гэтым ёсць, — падхапіла Кася, якой з далікатнасці не хацелася лезці ў душу спадарожніка, але пры гэтым яна хацела працягнуць размову з ім. — Калі лічыць двума полюсамі кахання Дон Жуана і Трыстана, то тут герой, напэўна, нашмат бліжэйшы да Трыстана.

— Вас таксама займае гэтая дыхатамія? Дон Жуан і Трыстан.

— Не тое каб займае, але ўсе творы пра каханне змешчаныя недзе паміж двума полюсамі. Дон Жуан самасцвярджаецца, з такім светапоглядам ён не можа быць верным, вернасць замінала б яму, напэўна. Трыстан распушчаецца ў каханай, ён перастае думаць пра сябе.

— Значыць, Дон Жуан — эгаіст?

Кася адказала не адразу — напэўна, падбірала нейкія фармулёўкі, каб быць дакладнай і зразумелай. Яна, відаць, розумам яшчэ была на сваёй канферэнцыі, дзе трэба выступаць, дыскутаваць, спрачацца. І назіраць яе было забаўна. Але Грынкевіч занадта засяродзіўся на сваіх думках і перажываннях, якія дагэтуль абсалютна ні з кім не абмяркоўваў.

— Кажуць, што ён шукае ідэальную жанчыну, — разважала тым часам Кася. — А што та­кое ідэал? Гэта ўласнае адлюстраванне. Але та­кое, што робіць несінхронныя з табой рухі, кажа іншыя словы, карацей, аўтаномнае, але такое, як ты. А не бывае так, каб тваё адлюстраванне раптам зажыло аўтаномным жыццём і пры гэтым ніколі не ўвязалася з табой у канфлікт. Вось Дон Жуан і ўцякае, як толькі здараецца першая сутычка інтарэсаў. А сутычка інтарэсаў з жанчынай — гэта звычайна, калі жанчына хоча да сябе ўвагі...

— Вернасці, абавязкаў! — падхапіў Грынкевіч крыху раздражнёным тонам. — Але ці кожная жанчына можа быць Ізольдай, каб сустрэць свайго Трыстана?

— Не магу пра гэта разважаць, бо не ведаю, якая версія Трыстана вам бліжэйшая. У французскай дык увогуле ўсё нават фрывольна.

— Я не знаўца літаратуры, хоць сёе-тое, зразумела, чытаў. У музыцы ж мне «Трыстан» увогуле неблізкі. А вось «Дон Джавані» Моцарта дык амаль ужо родны.

Ён пачаў расказваць пра сваю пастаноўку, пра вобраз дона Джавані і амаль адразу злавіў сябе на тым, што гаворыць словамі Анны, выкарыстоўвае яе вобразы, метафары. Грынкевіч пачуўся кепскім прамоўцам, бо пасля такога паэтычнага ўзрушэння чамусьці не мог казаць пра любімую справу.

— А ведаеце, Аляксей, розніца паміж вашым донам Джавані і хоць бы нямецкім Трыстанам у тым, што апошні выкупляе свой у прынцыпе непрыгожы ўчынак каханнем. І Ізольда таксама. Яны кахаюць адно аднаго, і ў гэтым іхнае выкупленне. Уласна, я і ўрывак пра гэта чытала. Джавані нікога не кахае, таму і трапляе ў апраметную. І ў вашым спектаклі няма кахання, як я разумею.

— Няма. Так вырашыў рэжысёр.

— Але гэта сумна. Усё адно што пры жыцці трапіць на першае кола Дантавага пекла. Там няма гора, але і радасці таксама няма.

— У Моцарта іншая праблематыка. Там, калі ўжо шчыра, болей пра палітыку і грамадства, усё ж такі прэм'ера была ў год Вялікай французскай рэвалюцыі. Там тэма свабоды важнейшая за тэму кахання.

— Хіба свабодны чалавек не можа кахаць? Зрэшты, калі ён нарцыс, то разумее свабоду вельмі своеасабліва.

Грынкевіч падумаў, што далейшая дыскусія можа давесці яго да яшчэ большага душэўнага раздраю, з якога ён мог ужо не выбрацца. Яму зусім не хацелася зноў напівацца з братам так, як яны гэта зрабілі пяць гадоў таму. А іншага спосабу прытупіць гэты невытлумачальны боль ён не ведаў.

— Вам, Кацярына, не цяжка быць такой мудрай? — запытаўся ён, зноў фліртуючы.

— Гэта папрок? — перапыталася дзяўчына, цудоўна разумеючы яго пасыл.

— Ні ў якім разе! Вы абсалютна чароўнае стварэнне.

Кася змаўчала, як і варта было чакаць ад такой паненкі. І тое, што яна гэтак па-жаночы тактоўна не стала з яго кпіць, таксама было вельмі мілым. Грынкевіч зноў пачынаў супакойвацца. І далей ужо размова рабілася больш зямной. Кася расказвала пра сваё жыццё аспіранткі. Яна вучыцца і яшчэ некуды піша літаратуразнаўчыя артыкулы. Распавядала пра бацькоў і пра шэрую пухнатую котку Люську.

Так яны гаманілі яшчэ пару гадзін, пакуль не вярнуліся добра паддатыя гастарбайтары. І хоць насельнікі ніжніх паліц былі занятыя сабою, размаўляць усё ж давялося крыху цішэй. Было ўжо зусім позна, і ў вагоне пагасілі верхняе святло. Спаць пры гэтым не хацелася. Будаўнікі адрубіліся хутка, а Кася і Грынкевіч сядзелі на верхніх паліцах пры ўключаных бакавых лямпах. Потым іх таксама выключылі і нават пажадалі адно аднаму «дабранач», але чамусьці размова працягвалася. Зразумела, працягваў яе Грынкевіч. Гэтая размова падавалася яму ніткай Арыядны, якая выведзе яго з лабірынтаў змрочных прадчуванняў і нядаўна перажытага болю.